نمادهاي جانوري نفس در متون عرفاني با تكيه بر آثار سنايي، عطّار و مولوي

نفس در عرفان اسلامي يكي از مهم‌ترين و پيچيده‌ترين مباحث به شمار مي‌رود. در كتاب‌هاي عرفاني، يكي از وظايف مهمّ سالك، در اختيار گرفتن زمام نفس دانسته شده است و سالك تا زماني كه گرفتار نفس است، نمي‌تواند به پايه‌هاي عالي كمال نايل آيد. اين نفس، خصلت‌هاي بسيار گوناگوني دارد و در وجود هر كس با توجّه به استعداد او، به گونه‌اي جديد خودنمايي مي‌كند. نفس در ادبيّات عرفاني گاهي تجسّم و تجسّد يافته است و بر اساس خصلتي كه مورد نظر نويسنده يا شاعر بوده، آن را به شكلي نشان داده‌اند. گاهي براي آن صورت حيواني تصوّر كرده‌اند و برخي حيوانات را (با توجّه به ويژگي‌هاي آنها) نماد نفس قرار داده‌اند. در مقدّمه مقاله حاضر، به تعريف گذرا از دو اصطلاح مهمّ اين تحقيق، يعني نماد و نفس پرداخته شده است و در ادامه، ابتدا جانوراني جستجو شده كه شاعران مورد بحث، آنها را به عنوان نماد نفس به كار برده‌اند و پس از آن تا حدّ امكان به اين امر پرداخته شده است كه چرا شاعران مذكور، يك جانور را نماد يكي از خصلت‌هاي نفس قرار داده‌اند. هدف اين تحقيق روشن كردن يكي از جنبه‌هاي بسيار متنوّع، يعني تجلّي نفس در ادبيّات فارسي است. در اين تحقيق، از روش تحليل توصيفي بهره برده شده است.