تبيين جايگاه اسلام در روند شهرنشيني و سازمان فضاي شهري ايران

Elaboration of the Position of Islam in the Urbanism Trend and Organization of Iranian Urban Space

با حضور مسلمانان در ايران و تسلّط آن?ها بر كشور، سير شهرنشيني و ساختار زندگي شهري ايران تغييراتي در خور توجّه كرد. هر چند بايد اساس و شالوده شهر بعد از ورود اسلام را بر پايه شهرنشيني و شهرسازي دوران ساساني دانست، دين جديد مجموعه?اي از اصول و هنجارها و چارچوب اجتماعي نويني را در جامعه ايراني رواج داد كه به روشني بر ساختار زندگي روزمره مردمان تاثيرگذار بود. اين مقاله كه از نوع تحقيقات تاريخي است سعي دارد، تا با استفاده از داده?هاي تاريخي، اسنادي، يافته?هاي باستان?شناسي، مدارك شهرسازي و تحليل آن?ها تاثير اسلام بر روند شهرنشيني و ساخت و سازمان فضايي شهري را بررسي كند. نتايج حاصل از اين مطالعه سعي دارد تا مشخص سازد اسلام چگونه و به چه ميزان بر سازمان فضايي شهرهاي ايران تاثيرگذار بوده است و با فرض موثر بودن اسلام بر شهرهاي دوران اسلامي آيا ميتوان عنوان شهر اسلامي را به آن?ها اطلاق كرد. نگارندگان معتقدند اسلام مهم?ترين عامل در تغييرات صورت گرفته در بافت و سيماي شهرهاي ايران بعد از اسلام بوده است. مطالعات حاصل از اين پژوهش نشان ميدهد اسلام به صورت غير مستقيم و ابتدا بر روي سازمان اجتماعي و ساختار زندگي شهري در ايران تاثير داشته و در نتيجه اين تغيير سترگ ديگر شاخصه?هاي شهري نيز، كه در ساخت سازمان فضايي شهرها موثرند، تغيير يافته است. هم?چنين نتايج اين تحقيق نگارندگان را به اين باور رسانده است كه اطلاق واژه شهر اسلامي به شهرهاي تاسيس شده يا تغيير شكل يافته ايران بعد از اسلام نادرست است و مناسب?ترين واژه براي تبيين اين فرايند تاثيرگذار «شهر در دوران اسلامي» است.

With the presence of Muslims in Iran and their dominancy over the country, the course of urban settlement and structure of Iranian urban life had noticeable changes. Thought the base of city after the introduction of Islam should be considered based on urban settlement and urbanism at Sassanid ages. The new religion spread a set of new social frameworks, norms and principles in the Iranian society which explicitly had impact on the structure of the daily life of people. This article is of the type of historical researches and using the historical data, documents, archeological findings, urbanism evidences and their analysis, this article tries to study the influence of Islam on the trend of urban settlement and the construction of urban spaces. The results of this study make efforts to display how and to what extent Islam has impact had on the space organization of the Iranian cities. With the assumption of impact of Islam on the cities of Islamic ages, it displays whether or not the title of the Islamic city could be attributed to them. The authors believe that Islam has been the most important factor in the changes made in the texture and face of Iranian cities after Islam. The studies obtained from this research showed that Islam indirectly and primarily has had impact on the social organization and structure of urban life in Iran. As a result of these vast changes, other urban features which are effective in the construction of space organization of cities have undergone changes. The results of the research have also made authors to come to this belief that the application of the Islamic city term to the established or changed cities of Iran after Islam is incorrect and the most suitable term for the elaboration of this effective process is the city in Islamic ages.