بررسي برخي خصوصيات اكولوژيكي گياه دارويي كما آنغوزه (Ferula assa-foetida L.) مطالعه موردي منطقه سبزوار استان خراسان رضوي

A case study of some of the ecological characteristics of a medicinal plant (Assafoetida) in Sabzevar region of Khorasan Razavi province

آنغوزه با نام علمي Ferula assa-foetida L. از گياهان دارويي مهم تيره چتريان و يكي از گونه‌هاي دارويي، صنعتي و غذايي است كه ارزش علوفه‌اي چنداني ندارد، اما علاوه بر نقشي كه در حفاظت خاك برعهده دارد نوعي صمغ توليد مي‌نمايد كه ارزش دارويي و صنعتي فراواني دارد. در اين تحقيق كه به‌منظور شناخت نيازهاي اكولوژيكي اين گونه جهت برنامه‌ريزي با هدف مديريت و بهره‌برداري پايدار از آن گونه صورت پذيرفت، پراكنش گونه با استفاده از مطالعات صحرايي مشخص گرديد، سپس خصوصيات اكولوژيكي رويشگاه از قبيل: اقليم، توپوگرافي، ارتفاع از سطح دريا، شيب، پوشش گياهي و گونه‌هاي همراه، فنولوژي و خاك مورد بررسي قرار گرفت. نتايج اين مطالعه نشان داد كه منطقه چاه سوخته سبزوار يكي از رويشگاه‌هاي عمده اين گونه در استان خراسان رضوي مي‌باشد. مساحت كل منطقه حدود 7228 هكتار كه از اين ميان 1858 هكتار رويشگاه مفيد و قابل‌ بهره‌برداري مي‌باشد. ارتفاع از سطح درياي رويشگاه‌هاي آن بين 1350 تا 1918 متر متغير بوده، با بارندگي بيش از 5/189 ميلي‌متر و متوسط دماي حداكثر سالانه 9/23 و متوسط حداقل سالانه 4/11 درجه سانتي‌گراد، شيب بين 10 تا بيش از 50%، با اقليم نيمه‌خشك كه بيشتر در خاك‌هاي اريدي سل است كه متشكل از ماسه سنگ و مارن قرمز است، ديده مي‌شوند. ميزان ECe آن بين dS/cm 5/0 تا1/2 و pH بين 5/7 تا 8 متغير است. درصد مواد آهكي اين نوع خاك بين 17-15 درصد تعيين شده است. گياهاني چون گونه‌هاي درمنهArtemisia aucheri ، آنغوزه Ferula assa-foetida L. و تلخه‌بيانSophora pachycarpa به‌ترتيب تيپ گياهي اول را و گـونه‌هاي درمنه Artemisia aucheri و قيچ Zygophyllum atriplicoides تيپ گياهي دوم را در اين رويشگاه تشكيل مي‌دهند.

Assafoetida, with the scientific name of Ferula assa-foetida L., is one of the most important medicinal Umbelliferus plants and one of the medicinal, industrial, and food species with no valuable forage utility. However, in addition to the role it plays in soil conservation, Assafoetida produces a kind of myrrh with medicinal and industrial values. The present experiment was carried out in an attempt to determine the ecological needs of this species to plan and manage its sustainable use. The distribution of the species was determined by means of field studies. The ecological characteristics of the habitat including: climate, topography, elevation from the sea level, slope, vegetation, associated species, phenology, and soil were studied. The results indicated that Chah-e Sookhteh Region in Sabzevar is one of the significant habitats of this species in Khorasan Razavi province. The total area of the region was approximately 7228 hectares, 1858 hectares of which was a useful and applicable habitat. The elevation from the sea level in these habitats ranged between 1350 to 1918 meters with a rainfall of more than 5.189 mm, the average maximum and minimum annual temperatures of 9.23 and 4.11 ° C, the slope between 10 to 50%, and a semi-arid climate mostly in areas with aridiosol which were composed of sand, stone, and red marl. The amount of ECe and pH respectively ranged between 5.0 to 1.2 dS/cm and 5.7 to 8. The amount of the calcareous material in this kind of soil was between 15 to 17%. Plants such as Artemisia aucheri, Ferula assa-foetida L., and Sophora pachycarpa respectively comprised the first plant type. Artemisia aucheri and Zygophyllum atriplicoides formed the second plant type in this habitat.