مهريز قَصَبه ديروز، باغ شهر امروز

Mehriz: Yesterday’s Borough, Today’s Garden City

شهر مهريز امروزه در نزديكي مسير ارتباطي يزد به كرمان و در فاصله 25 كيلومتري جنوبي شهر يزد واقع شده است. با توجه به شرايط اقليمي و توپوگرافي حاكم بر اين محدوده سكونتگاه‌هاي موجود از تنوع بسياري برخوردار هستند. اغلب بافت‌هاي شهري و روستايي منطقه مهريز در پيرامون كوهپايه‌هاي شيركوه، طبق فرايندي ارگانيك و بر‌اساس تعامل انسان، معماري و طبيعت برپا شده و توسعه يافته است. شهر تاريخي مهريز با دارا بودن قنوات و باغات متعدد از نظر ريخت كالبدي از نمونه‌هاي منحصر به‌فرد در اقليم گرم و خشك مي‌باشد و نسبت به شهرهاي ديگر منطقه يزد از منظر طبيعي وسيع‌تري برخوردار است، به‌طوري كه در مطالعات پايه و ابتدايي در ساختار شهر اين گونه به‌نظر مي‌رسد كه روند شكل‌گيري و گسترش آن، بر مبناي الگوي باغ شهر پايه‌ريزي شده است. بر اين اساس پژوهش و مطالعه جهت شناخت دقيق روند تغييرات و تثبيت هويت شهري مهريز آغاز شده و با تاكيد بر شفاف‌سازي روند تاريخي موضوع و همچنين خوانا‌سازي تغييرات كالبدي در محلات تاريخي شهر مهريز دنبال شده است. با توجه به نتايج بدست آمده از مطالعات ميداني و كتابخانه‌اي، پاسخ اين سوال كليدي كه شهر امروزي مهريز از ابتدا بر‌اساس ساختار باغ محله‌اي به‌وجود آمده و يا از تجمع كالبدي چند قريه نزديك به‌هم شكل گرفته و الگوي موجود متاثر از تغييرات ساختاري در اين مناطق مي‌باشد، روشن شده است. در واقع مي‌توان گفت مهريز امروز كه از نظر ساختار و منظر شهري همانند يك باغ، شهر به‌نظر مي‌رسد، دستاورد توسعه و تجميع كالبدي بافت سكونتگاه‌هاي روستايي موجود در منطقه و پيرامون قَصَبه كهن مهريجرد مي‌باشد.

Mehriz historic city is located near the Yazd-Kerman road almost 25km to the south of Yazd. It is a good example of a desert town in the central Iranian plateau, where the weather is extremely hot with arid and semi-arid climate conditions and where the water is provided only by the qanats. Living with the desert means a consistent process of environmental adaptation and a harmonious interaction between man and nature that is reflected in earthen built fabric. The exiting physical structure of Mehriz has, therefore, captured a long process of formation and transformation that is resulted in the today’s garden city. This study is an effort in identification and understanding of the historical processes of urban development and physical changes in the cityʹs historic neighbourhoods. Along with tracing historical and morphological development of Mehriz over time, and on the basis of field observation and document analysis, three main issues were studied: first, investigating neighbourhood centres and places of public gathering and social relation; secondly, understanding the defensive system and the issue of urban security; and thirdly, surveying the water supply and distribution systems. Results show that each of the traditional neighbourhoods of Mehriz had separate neighbourhood centres and people exercised their religious practice in their own locality. Moreover, each of these neighbourhoods has a specific water supply system and a defence system apt for its own population. These neighbourhoods have been relativley independent villages in the past, and had their own local management, water and land for gardening and agriculture. The question whether Mehriz has been established on the basis of the idea of a garden-city or is the result of a long process of physical accumulation, integrating several villages and outskirts in the bigger framework of the current city has been scrutinised. This paper demonstrates that although today Mehriz reflects the image of a garden city, this is the result of a long process of morphological development, integrating the old boroughs and agricultural and rural landscape into the current frame of the old borough of Mehrijerd. Thus, Mehriz in the past has not been an integrated garden city and has only gradually evolved into such urban form.