بررسي طرح و تزيين در نشانه‌هاي پنج آيه در قرآن‌هاي سده اول تا نهم هجري قمري ايران

A Survey on Design and Decoration of the Holy Quransʹʹ Five-Verse Signs during the 1st -9th Centuries of the Hegira

ظهور اسلام و اهميتي كه مسلمانان و به‌ويژه ايرانيان براي زيباسازي قرآن قايل بودند، سبب افزايش فعاليت هنرمندان در جهت زيباساختن نگارش آيات قرآني شد. قاريان به‌منظور مكث و يا پايان تلاوت روزانه از علامت‌هايي بهره گرفتند و مذهبين به‌منظور زيباسازي آيات قرآني اين نشانه‌ها را تزيين نمودند. يكي از اين نشانه‌ها، نشان پنج آيه است. از آنجا كه شيوه‌هاي گوناگون به‌كاررفته در تذهيب قرآن بخشي بزرگي از هنر اين سرزمين را رقم زده است، اين پژوهش سعي برآن دارد تا به شناسايي ويژگي‌هاي تزييني نشانه‌هاي پنج آيه به‌كار رفته در قرآن‌هاي سده‌هاي 1 تا 9هجري قمري بپردازد. اين تحقيق به روش توصيفي- تحليلي با بررسي اسناد كتابخانه‌اي، مشاهده و مطالعات ميداني به گردآوري داده‌ها پرداخته است. بنابر يافته‌هاي پژوهش در قرآن‌هاي سده‌هاي1 تا 6 ق عناصر گياهي برگرفته از نقوش پيش از اسلام ايران و از سده 7 ق نقش‌مايه‌هاي اسليمي و ختايي متنوع در نقش‌اندازي نشانه‌هاي پنج آيه قابل شناسايي است.

Emergence of Islam and the importance given to Quran decoration by the Muslims and specifically by the Iranians, enhanced the artistsʹ attempts to adorn the inscription of Quranic verses. Reciters used some signs to specify pauses or the end of the daily Quran reading which were ornamented by illuminators to add to the beauty of the Quranic verses. One of these signs is the Five-verse sign. Since the various styles of illumination in Quran manuscripts have formed a great deal of the countryʹs art, in this study we are going to identify the decorative characteristics of the Five-Verse signs in the Qurans of the 1st-9th centuries of the Hegira. The research method was descriptive-analytical, based on library sources, observations and field research. According to the findings of the study, in the Qurans of the 1st-6th centuries of the Hegira, vegetal patterns drawn from the pre-Islamic era motifs; and a variety of floral sprays and arabesque motifs from the 7th century of the Hegira are recognizable in the Five-Verse sign designs.