رويكرد كلامي ـ فلسفي به مساله عينيت صفات و بررسي ديدگاه ملاصدرا و ابن سينا در خصوص آن

A Study of Mulla Sadra and Avicennaʹʹs Approach to Godʹʹs Attributes

مساله صفات در حوزه كلام و فلسفه و در بحث مربوط به خدا از جدي ترين مسايل حوزه الهيات است. اين مساله در دو حوزه "ربط صفات با ذات خداوندي" و "ربط صفات با يكديگر" قابل طرح است. يك بار مي توان سوال كرد كه آيا اساساً خداوند را مي تواند وصفي باشد يا نه؟ و يك بار هم مي توان سوال كرد كه اوصاف چه نسبتي با ذات و با يكديگر دارند؟ تلاشهاي كلامي و فلسفي عمدتاً در دو نگاه تعطيل و تشبيه سامان پذيرفته است، بعضي به دلايلي قايل به تعطيل بحث صفات شده و بعضي نيز در مرز تعطيل و تشبيه همچنان گرفتارند. وآنها هم كه قايل به تشبيه-اند گرفتاري شان كم نيست. در اين مقاله سعي بر آن است تا نشان داده شود چگونه حكيمان ما در تبيين مساله صفات به زحمت افتاده اند و از اين ميان ملاصدرا و ابن سينا دو حكيمي هستند كه بيش از ديگران به مساله صفات عنايت داشته اند. ملاصدرا به عينيت مصداقي صفات با ذات و با يكديگر معتقد است و ابن سينا به چيزي فراتر از عينيت مصداقي انديشيده است. او در صفات خدا به عينيت مفهومي قايل است. هر يك از اين دو نگاه لوازم و توابعي دارد كه اين نوشتار در راستاي آن نگارش يافته است و در پايان به اين نتيجه رسيده است كه نه تنها عينيت مفهومي توجيه خرسند كننده اي از صفات به دست نمي دهد بلكه عينيت مصداقي هم در جاي خود، معذوراتي دارد.

Godʹs attributes is one of the crucial issues in theology. This is being discussed in two aspects: the relation of attributes to Godʹs essence, and the relation of different attributes with each other. The question, on one hand, is whether or not God possesses any attribute, and on the other hand, it can be questioned what is the relation between attribute themselves. The traditional answers in this regard are divided into two approaches, agnosticism and anthropomorphism. However, both approaches face some problems. In this paper, it will be attempted to show that how philosophersʹ explanation of Godʹs attributes puts them into trouble, and will be argued that both approaches to Godʹs attributes are faced with some problems