خاتون هاي شاهنامه بزرگ مغولي (تحليل نقش وجايگاه زنان در شاهنامه بزرگ مغولي با رويكرد بازتاب)

Women of great Mongolian Shahnameh: An analysis of the role and position of women in great Mongolian Shahnameh using reflection approach

با ظهور مغولان (ايلخانان) در ايران، هنر مصورسازي كتاب به‌‌طور رسمي شكل گرفت و از اين دوران به بعد اين هنر مسير شكوفايي را پيمود. شاهنامه بزرگ ‌مغولي (دموت)، شاهكار نگارگري عهد ايلخاني، به‌منزله نخستين نسخه مصور درباري در دوران ابوسعيد بهادر خان، در تبريز تصويرسازي شد و پس از آن به‌تدريج ديگر شاهنامه‌هاي مصور به‌وجود آمد. حضور چشمگير زنان در نگاره‌هاي اين نسخه، يكي از نكات متمايز اين شاهنامه است. اين مقاله مبتني بر اين فرضيه است كه ميزان و نحوه حضور زنان در اين شاهنامه با جايگاه و شرايط اجتماعي زنان در عهد ايلخاني مرتبط است. در اين راستا، شناخت ابعاد اجتماعي شاهنامه بزرگ و به‌طور اخص نقش و جايگاه زنان در نگاره‌ها هدف اصلي پژوهش است و نگارنده با رويكرد جامعه‌شناسانه در پي كشف نحوه بازتاب جامعه در اثر‌ هنري است. در اين زمينه، 52 نگاره از اين شاهنامه با روش تحليلي‌ـ توصيفي بررسي شده و ابزار تحليل، نظريه بازتاب در جامعه‌شناسي ‌هنر است. بنا بر‌ يافته‌هاي تحقيق، همان‌طور كه زنان در عهد ايلخاني از جايگاه و منزلت استثنايي در تاريخ ايران برخوردارند، به گونه‌اي كه اين دوران را عصر برابري مرد و زن مي‌دانند، زنان در نگاره‌ها نيز به صورت چشمگير و متمايزي ديده مي‌شوند. اين حضور در صحنه‌هايي با مضامين درباري پررنگ‌تر است و نوع حضور زنان در نگاره‌ها با نحوه زندگي ايشان منطبق است. بدين‌ترتيب، بار ديگر مشخص مي‌شود كه اثر هنري به‌منزله فرآورده‌اي اجتماعي ارزش‌ها و باورهاي زمان را با خود همراه دارد.

With the advent of Ilkhan (Mongols) in Iran, the art of illustrating book was officially formed and, from this period onward, this art prospered. Great Mongolian shahnameh, the painting masterpiece of Ilkhanid era, was illustrated in Tabriz as the first courtly illustrated edition during the time of Abu Saeʹd Bahadorkhan; gradually afterward, other illustrated editions of Shahnaneh came into being. The purpose of this paper is to identify the social dimension of the great Shahnameh, and in particular the role and place of women in the pictures. The Author, using sociological approach, seeks to explore how art has reflected society. According to different adventures of this Shahname, 58 pictures of Shahnameh have remained that are scattered in museums and collections around the world. In this regard, 52 pictures of this Shahnameh are analyzed by analytic-descriptive method. Analysis tool is reflection theory in sociology of art. According to findings of the research, as women in Il Khanid era have special position and standing in the history of Iran, such that this era is known for equality of men and women, women are seen impressively and distinctively in pictures as well. These appearances in scenes with courtly themes are highlighted and the way of womenʹs appearance in pictures is consistent with their life style. Thus, once again itʹs clear that the art works as a product of social values and beliefs are associated with their time.