جايگاه «ما العسل» در درمان بيماري‌هاي ريه از ديدگاه طب سنتي ايران

The role of Honeywater (Maul Asl) in the treatment of respiratory diseases from Iranian Traditional Medicine (ITM) point of view

مقدمه: در اغلب تمدن‌هاي گذشته عسل هم به عنوان غذا و هم به عنوان دارو شناخته شده بود. در كتاب‌هاي مذهبي مانند انجيل و قرآن هم به فوايد درماني عسل اشاره شده است. حكماي طب سنتي با توجه به دانشي كه درباره فوايد عسل داشتند، از آن به عنوان دارو در درمان بيماري‌ها به شكل‌هاي مختلفي استفاده ميكردند. شايع‌ترين روشي كه در كتب طب سنتي ايران ثبت شده، استفاده از عسل به شكل ما العسل است. در اين مقاله سعي شده است نقش ما العسل در درمان بيماري‌هاي ريه از ديدگاه طب سنتي ايران بررسي شده و در حد امكان با يافته‌هاي طب رايج مقايسه شود. روش: در اين مقاله كه يك مطالعه مروري توصيفي است، با استفاده از نرم‌افزار كتابخانه جامع سنتي و اسلامي طب نور و جستجوي كليدواژه ما القراطن و ما العسل، در متون اصلي طب سنتي ايران، از قرن دوم تا قرن چهاردهم، اجزا، روش تهيه و خواص درماني مربوط به آن جمع‌آوري شد. تحقيقات جديد نيز با استفاده از موتورهاي جستجوي science direct ، google scholar ، pubmed و scopus بررسي و با كليدواژه‌هاي hydromel ، maulasl ، honeywater ، honey ، cough ، asthma ، respiratory disease مطالب مربوط به اثرات عسل در درمان بيماري‌هاي ريه جمع‌آوري شد. يافته‌ها: ما العسل كه يك لغت عربي است، در زبان فارسي «آب‏ انگبين»، در زبان رومي «مليطيون» و به يوناني «ما القراطن» نام دارد. براي تهيه ما العسل روش‌هاي مختلفي در كتاب‌هاي مختلف توصيه شده، اما ماده مشتركي كه در تمام آن‌ها بكار رفته آب و عسل است كه به نسبت‌هاي مختلفي با هم مخلوط شده و با آتش ملايم جوشانده مي‌شود تا مقدار معيني از آن باقي بماند. آنچه در منابع مختلف با يكديگر متفاوت است، ميزان آب و عسل مصرفي و افزودني‌هايي است كه بسته به كاربرد دارو، معمولاً براي تقويت اثر ما العسل، به آن اضافه مي‌شده است. علاوه بر كاربردهاي كلي در متون طب سنتي، مانند مقوي، جالي، منضج و مقطع بلغم‌بودن، ما ‌العسل به طور ويژه در بيماري‌هاي خاص از جمله حميات، بيماري‌هاي سرد معده، قولنج، بيماري‌هاي كليه و ريه موثر بوده است. ما ‌العسل كاربرد ويژه‌اي در درمان بيماري‌هاي ريه داشته و در ذات‌الريه، ذات‌الجنب، سرفه، خرخر، تنگي نفس، خشونت ريه وگرفتگي صدا بكار مي‌رفته است. بحث و نتيجه‌گيري: اگرچه در موتورهاي جستجوي فوق درباره اثر ما العسل در درمان بيماري‌هاي ريه كارآزمايي باليني يافت نشد تا نقش آن در درمان بيماري‌ها را تاييد كند، اما در تحقيقات جديد فوايد درمان بيماري‌هاي تنفسي با عسل به خصوص درمان تنگي ‌نفس، تسكين سرفه كودكان و بهبود خواب آن‌ها ثابت شده است. از آنجايي كه عسل جز اصلي و به اصطلاح عمود، در تركيب ما العسل است؛ تحقيقات مربوط به تاثير عسل در درمان بيماري‌هاي تنفسي نيز نبايد كم‌اهميت تلقي شود. با توجه به اثرات درماني ما العسل كه در متون طب سنتي آمده و بررسي تحقيقات جديدي كه اثرات آنتي‌باكتريال عسل و تاثير آن به خصوص بر تسكين سرفه شبانه و آلرژي را نشان مي‌دهد. همچنين با توجه به كم‌بودن عوارض آن در بيماران، به نظر مي‌رسد عسل با شكل دارويي ما العسل مي‌تواند در درمان بيماران تنفسي كمك‌كننده باشد. البته لازم است آزمايشات و تحقيقات باليني در اين زمينه انجام شود. نظرات و توصيه‌هاي حكماي طب سنتي ايران درباره طرز تهيه، كاربردها و نحوه استفاده از اين تركيب دارويي مي‌تواند بسيار راه‌گشا باشد. در ضمن فرمولاسيون‌هاي مختلفي از ما العسل ساده و مركب در منابع طب سنتي وجود دارد. در بعضي از آن‌ها بر اساس نوع بيماري، تركيب جديدي از مفردات با ميزان‌هاي متفاوت به آب و عسل اضافه شده تا كاربردهاي ويژه‌اي به ما العسل مركب بدهد. بنا بر اين تحقيق درباره مفرداتي كه در اين نسخه‌ها بكار رفته است و بررسي اثر آن‌ها بر بيماران تنفسي نيز در مراحل بعدي تحقيقات بايد مد نظر باشد.

Introduction: Most of the ancient civilizations were familiar with Honey as a food and a remedy. Medicinal uses of Honey have been mentioned even in holy Quran and holy Bible. Scholars of Iranian Traditional Medicine (ITM) have used Honey in various forms according to their knowledge for treatment of different types of disease. The most common form of Honey mentioned in ITM references is Maul Asl. In this article we have tried to discuss the role of Maul Asl in ITM for management of respiratory conditions and compare them with findings in modern medicine. Method: In this article which is a descriptive review, we searched the Noor software of traditional and Islamic library for keywords Maul Asl and ma-ul-gharaten. Major texts of ITM from 2nd to 14th century were used for this purpose. Ingredients, production methods and medicinal properties were collected. We also searched science direct, google scholar, pubmed and scopus for new medical findings using keywords respiratory disease, asthma, cough, honey, Maul Asl, honeywater, hydromel and collected material regarding medicinal properties of Honey in respiratory problems. Results: Maul Asl is an Arabic word known as Ab-e-angabin in Farsi, Melition in Roman and Ma-ul-gharaten in Greek. There are various ways to prepare Maul Asl in different books but all of them mention water and Honey as main ingredients which are mixed together and boiled using gentle fire until a certain amount is left. What is different in various references is the proportion of water and Honey and the herbs that were added to boost certain effects of Maul Asl. In addition to its general uses as tonic, polisher, coctive and chopper of balgham, Maul Asl can be specifically used for conditions like fever, stomach problems of cold nature, colic, kidney and lung problems. It has especial use in pneumonia, pleuritis, cough, dyspnea, hoarseness of voice and snoring. Discussion & Conclusion: Although no clinical trial regarding the effect of Maul Asl on respiratory diseases was found, recent findings show the benefits of Honey in management of respiratory problems especially dyspnea, children’s cough and their sleep quality. Since Honey is the main ingredient of Maul Asl, findings regarding the effects of Honey in respiratory problems cannot be underestimated. Considering the therapeutic effects of Maul Asl mentioned in ITM literature, and recent studies that show the effects of Honey on nocturnal cough, allergy and its anti-bacterial properties, plus its safety in terms of side effect, we can conclude that Honey in the form of Maul Asl can be helpful in management of patients with respiratory disease; however we need more future investigations in this field. There are different formulations of simple or compound Maul Asl in ITM literature; based on the particular disease, physicians have added a range of medicinal herbs to give it the necessary property. We hope to witness future investigations focusing on these herbs and their effects on respiratory problems.