روايت سريال‌هاي تلويزيون از اختيار و كنشگري عامل انساني: مطالعه سريال «شايد براي شما هم اتفاق بيفتد»

TV Series Narration of Free Will and Activism of Human Agency Case Study: »Could Happen to You« Series

با توجه به ارتباط هميشگي زندگي توده مردم با مفهوم جبر و اختيار، و نيز اهميت ذاتي اين مفهوم در حيطه دين، و با عطف نظر به توانايي رسانه ها در برساخت روايت توده مردم از نظام اسباب هستي و همچنين با در نظر گرفتن روابط دين، دولت و تلويزيون در ايران، اين تحقيق در پي پاسخگويي به اين سوال برآمده است كه در سريال نمونه تحقيق كه جز سريال هاي مذهبي عامه پسند است از مفهوم اختيار چه برساخت معنايي اي به مخاطب ارايه مي شود. لذا ابتدا يك معرفي اجمالي از مفهوم اختيار در انديشه اسلامي و دال هاي آن كه امكان بازشناسي فضاي تخاصم ميان جبر مطلق و اختيار مطلق در بخش عملي تحقيق را فراهم مي آورد، ارايه شده است. با اتخاذ رويكرد نظري بازنمايي برساختي، تركيبي از رويكردهاي تحليل گفتمان براي تحليل ديالوگ هاي سريال درباره اختيار انسان و نيز الگوي تحليل كنشگر گريماس براي تحليل ساختار اساسي كنشگري در سريال استفاده شده است. با ترسيم جداول كنشگران پي رفت هاي آغازين و پاياني و نيز نمودار شماتيك آنها نشان داده شده است كه سريال به لحاظ روايي و گفتماني متمايل به گفتماني جبرگراست. در اين مجموعه، نوع توالي روايي و نيز الگوي كنشگري جبري وجود دارد، و سريال خودش را حول دال كيفرانگاري سختي ها و پاداش-انگاري خوشي ها متعيّن مي سازد؛ و دو دال تقديرگرايي و خواب محوري را در حوزه گفتماني خود جذب و دال تاثيرگذاري ساختارهاي اجتماعي را طرد مي ‌كند.

Considering perennial relation of the masses with concepts of determinism and free will, the intrinsic importance of these concepts in the area of religion, as well as regarding the ability of media in constructing the masses’ narrative of existence and also taking into account relations between religion, state and television in Iran, this study seeks to answer the question raised in the sample case study of a religious serial concerning representation of free will to its audiences. Hence, a brief introduction of the concept in Islamic thought and its implications has offered at first, to recognize the implied conflict between absolute determinism and absolute discretion in the practical part of this research. Adopting representational theory approach, we have used a combination of discourse analysis approaches and Greimas actantial model to analyze the serial dialogs about free will and underlying structure of activism, respectively. In this study we have shown that the series inspires deterministic-oriented discourse, by drawing actors’ charts of opening and final sequences as well as their schematic diagram. Type of narrative sequences and activity pattern also are deterministic, and the series is based on retributive nature of difficulties and reward-oriented character of pleasures. Two signifiers of fatalism and dreamful are attracted in its discourse area and influencing of social structures is rejected.