طراحي پرسشنامه ارزيابي خستگي ذهني براي رانندگان اتوبوس درون‌شهري

Developing a Mental Fatigue Questionnaire for public transport bus drivers

مقدمه: خستگي رانندگان عاملي موثر بر بروز حوادث ترافيكي است. در اكثر جوامع، آمدوشد گروه چشمگيري از افراد با استفاده از اتوبوس‌هاي درون‌شهري صورت مي‌گيرد؛ بنابراين خستگي رانندگان اين اتوبوس‌ها نه‌تنها مي‌تواند موجب فرسودگي شغلي آنها شود، بلكه ممكن است با تاثير بر بروز حادثه افراد عادي جامعه را در معرض خطر قرار دهد. تاكنون روش‌هايي گوناگون براي سنجش خستگي ذهني مطرح شده است. كاربرد پرسشنامه، نسبت به ديگر روش‌ها سريع‌تر بوده و دسترسي به آن در محيط اجرايي آسان‌تر است. هدف اين مطالعه طراحي پرسشنامه خستگي ذهني براي رانندگان اتوبوس درون‌شهري است. مواد و روش ها: براي اجراي مطالعه، ابتدا با استفاده از معيارهاي پژوهش كيفي (مصاحبه با پرسش‌هاي نيمه ساختاريافته و پرسش‌هاي جستجوگر؛ و نيز توجه به دستيابي به اشباع داده‌ها) با رانندگان اتوبوس‌هاي درون‌شهري مصاحبه شد تا ويژگي‌هاي خستگي ذهني در اين شغل از زبان خود آنها مشخص گردد. پس از مصاحبه با 30 نفر، داده‌ها به اشباع رسيد و نمونه‌گيري متوقف شد. آناليز مصاحبه‌ها موجب دستيابي به درون‌مايه‌ها (themes) شد كه با جمع‌بندي آنها فهرست اوليه‌اي از گويه‌ها (items) به دست آمد. سپس، ويژگي‌هاي روان‌سنجي پرسشنامه با بهره‌گيري از معيارهاي روايي محتوا و همساني دروني مورد بررسي قرارگرفت. روايي محتوا بر اساس رويه لوشي انجام شد. بر پايه اين رويه، گويه‌هايي كه شاخص CVR آنها حداقل 99/0 و شاخص CVI آنها حداقل 75/0 به دست آيد، از نظر روايي محتوا پذيرفتني‌اند. براي تعيين سازگاري دروني، پرسشنامه نهايي توسط 200 نفر تكميل شد و داده‌ها در نرم‌افزار SPSS16 براي تعيين ميزان پايايي (آلفاي كرونباخ) با معيار پذيرش 7/0 آناليز شد. يافته‌ها: در مصاحبه با 30 تن از رانندگان، فهرست اوليه‌اي با 26 گويه تهيه شد. در اين ميان، مقدار شاخص CVR در نُه گويه كمتر از 99/0 بود كه موجب حذف آن‌ها گرديد و گويه‌هاي پرسشنامه به 17 مورد رسيد. گويه‌ها همگي از سادگي، وضوح و ارتباط كافي (75/0CVI=) برخوردار بودند. ميزان آلفاي كرونباخ 87/0 به دست آمد و نشان داد كه پرسشنامه نهايي از پايايي دروني برخوردار مي‌باشد. نتيجه‌گيري: مي‌توان از اين پرسشنامه كه از نظر روايي و پايايي تاييد شده، براي ارزيابي خستگي رانندگان اتوبوس درون‌شهري استفاده كرد.

Background: Driver’s fatigue is a major factor contributing to the prevalence of road accidents. A vast number of city dwellers in most countries use public transport bus services to move around the city. Driver’s fatigue causes job burnout and affects the risk of a traffic accident injuring the public. Several methods have been used to date for evaluating mental fatigue; however, using questionnaires tends to be a less time-consuming and more accessible technique. The present study was therefore conducted to develop a mental fatigue questionnaire for public transport bus drivers. Materials and Methods: The study was conducted based on the criteria used for qualitative research. Semi-structured interviews were held with public transport bus drivers using probing questions and data were collected until their saturation so as to enable access to a direct description of mental fatigue by the bus drivers. Data saturation occurred with 30 interviews and sampling was then discontinued. The analysis of the interviews led to the extraction of the themes and an initial list of questionnaire items was then developed. The psychometric properties of the questionnaire were then evaluated through examining the content validity and internal consistency of the items. The content validity of the items was calculated using Lawshe’s table. A minimum CVR of 0.99 and a minimum CVI of 0.75 denoted an acceptable content validity for the items. To determine the internal consistency of the items, 200 bus drivers completed the final version of the questionnaire. The data obtained were then analyzed in SPSS-16 using Cronbachʹs alpha to measure the reliability of the questionnaire and considering an acceptance level of 0.7. Results: The interviews conducted at the beginning of the study with 30 drivers led to the emergence of an initial list with 26 items. A total of 9 items with a CVR less than 0.99 were omitted from the list and 17 items with adequate simplicity, clarity and correlation between them and which had a minimum CVI of 0.75 were kept. The questionnaire had a Cronbachʹs alpha value of 0.87 and was therefore considered a reliable tool. Conclusion: The questionnaire developed in this study has a good validity and reliability and can therefore be used to assess mental fatigue in public transport bus drivers.