صُوَرِ اَعاظِم و چهره‌يابي دولت: خوانشي از پرتره‌هاي روزنامه در عهد ناصري

Qajar Portraits and Emerging Face of the State

در آن حوزه‌اي كه امروزه هنر دوران قاجار دانسته مي‌شود، يك بخش مهم شامل تجربيات پيچيده‌اي‌ بود كه به بازنمايي تصويري شاه و صاحب‌منصبان بستگي داشت. اين سلسله از كردارهاي معطوف به تصوير در آن روزگار اهميتي ويژه داشت، اما طي همين زمان تغييرات بنياديني را نيز از سر گذراند. مساله اين پژوهش فراهم كردن روايتي معتبر از اين جنبه فرهنگ بصري در دوران قاجار است، به‌نحوي كه پيوندهاي سياسي آن با بستر تاريخي ويژه‌اي كه از آن برخاسته نگسلد. به اين منظور دو مورد تاريخيِ شاخص از پرتره‌هاي چاپ سنگيِ عهد ناصري در روزنامه‌ها‌ي رسمي دولت علّيه ايران (1277-1287ق) و شرف (1300-1309ق) مورد بررسي و تفسير قرار گرفته‌اند: نخست از نظر تحولات تكنيكي درهم‌تنيده‌ در حوزه‌هايي چون نقاشي، عكاسي و چاپ كه زمينه‌ساز ظهور چنين تصاويري بوده‌اند؛ و سپس از نظر معناي سياسي و اهميت فرهنگي ويژه‌‌‌اي كه آن‌ها را به نقاط چرخشي شاخص در سنت مستقر بازنمايي بصري قدرت از دوران فتحعلي‌شاه تا آن زمان بدل ‌ساختند. بر مبناي چنين روايتي ممكن است فهمي از پرتره‌ها به‌مثابه ظهور و بروز فرآيند چهره‌يابي دولت مدرن در آغاز عصر جديد حاصل شود؛ اين فهم شايد گام كوچكي در فراهم آوردن اسباب و مقدمات لازم براي گشودن چشم‌اندازي تاريخي به مناسبات ميان هنرها و دولت در ايران معاصر باشد.

Within the boundaries of what today is known as Qajar art in Iran, a significant chapter is made of complex experiments linked with the mission of visually representing the king and noble ranks. As this particular series of visual experiments were of special importance during the whole era, however, this didn’t stop them from being subject to fundamental transformations at the same time. This study is concerned with presenting a genuine narrative on this aspect of Qajar visual culture, without breaking its political ties with the historical context from which it has emerged. To that purpose, two historically important set of images from lithographic portraits of Naser al-Din Shah Era in official newspapers of “Dowlat-e Aliyye-ye Iran” (1860-1871) and “Sharaf” (1882-1891) have been investigated and interpreted: First, in relation to codependent technical developments in painting, photography and printing, which laid ground for the images to be produced at first place and second, from the view point of their very political meaning and cultural importance, that makes them a critical turning point in the established tradition of visual representation of power since Fath-Ali Shah Era. Based on this narrative, there can be an understanding of these portraits as the emerging face of the modern state in Iran at the end of the 19th century; An understanding that might lead, although in small steps, to an oversight observing the relation between arts and the state in contemporary Iran from a historical point of view.