مطالعه تطبيقي نگرش ايلچيان ايران با سفيران روسيه در آغاز سلطه ي نظامي روس ها بر فرارود

A Comparative Study on the attitudes of Iranian Envoys with the Russian ones on the eve of the Russian Military Invasion to Transoxiana

اين تحقيق بر آن بوده است تا تفاوت نگرش سياسي سنتي ايلچي هاي ايراني را با نگرش ديپلوماتيك مدرن سفيران روسي در منطقه فرارود آشكار سازد. سفرنامه بخارا گزارش سفر يك ايلچي ايراني است كه از سوي محمد شاه قاجار به بخارا اعزام شد. سفارت نامه خوارزم نيز گزارش سفر ميرزا رضا قلي خان ايلچي ناصرالدين شاه قاجار است كه به خيوه اعزام شد. سفرنامه تركستان گزارش پاشينو مامور محرمانه روسيه در تاشكند از سفر به فرارود مي باشد. شرح آسياي مركزي نيز گزارش كستنكو مامور نظامي روسيه در منطقه فرارود است. هر چهار متن تاريخي به يك دوره تاريخي درسده سيزدهم هجري در منطقه فرارود تعلق دارند؛ يعني از اندكي پيش از سلطه نظامي روس ها تا آستانه تهاجم آنان به اين منطقه. در اين تحقيق بر اساس روش مقايسه اي و تحليل محتوا، نگرش ديپلوماتيك دو مامور ايراني با دو مامور روسي مورد بررسي قرار گرفته است. حاصل تحقيق مبيّن اين است كه روس ها دنياگرايانه در منابع، فرهنگ، اجتماع، دين، سياست، آداب و رسوم جستجو مي كنند و مي خواهند از همه امكانات و منافع اقتصادي موجود نهايت بهره برداري را داشته باشند و با سلطه نظامي مالكيت سياسي سرزميني را از آن خود سازند. در حالي كه ايراني ها براي بزرگنمايي شكوه و جلال اعلي حضرت شاهنشاه مي كوشند و فقط درپي باز پس گيري ولايات از دست رفته و آزادي اسيران خود مي باشند.

The aim of this survey is to reveal the difference between the traditional political attitude in Iranian envoys with modern diplomatic attitude in Russian ambassadors in Transoxiana region. Bukhara logbook is a report of an Iranian envoy that has been dispatched to Bukhara by Mohammad Shah Qajar. Atripreport of Khorezmis also the report of Reza Qoli Mirza Khan envoy of Naseraddin Shah Qajarthathas been dispatched to Khiva. Turkistan travel trip report is the report of Pashino who was the secret agent of Russiain Tashkent about his travelling to Transoxiana region. Description of Central Asia of Kostenko who was the Russian military official in the region of Transoxiana. Each four historical texts belongs to the same historical period which is thirteenth century AH in Transoxiana region, it means a little before Russian military domination up to their invasion`s threshold in this region. In this survey the diplomatic attitude of two Iranian agents with two Russian agents has been evaluated according “Comparative” & “Content analysis” methods. The result of this survey expresses that the Russians seek sources, culture, society, religion, policy and customs secularly and they want to have maximum exploitation by all existed facilities and economic interests and through military domination to gain the political ownership of a land while the Iranians just make effort for keeping the king`s magnificence and grandiosity and are just thinking about retaking lost cities and states and release their captives.