نظم و كاركرد گفتمان فلسفهستيزانه خاقاني

Order ad Function in Khāqāni’s Anti-Philosophical Discourse

ادبيات در مقام رسانه، حاوي قدرتي غيرمستقيم و هژمونيك است. اين ويژگي در همه انواع ادبي ملل وجود دارد. منتهي شدت و ضعف تاثيرگذاري به اقتضاي عواملي همچون دوره، موضوع و ژانر متفاوت است. يكي از موضوعاتي كه در اشعار اغلب شاعران كلاسيك فارسي نمود يافته و تاثير بسزايي بر مخاطبان، و بر جريان فكري ايرانيان گذاشته‌است، بحث‌هاي كلامي مبني بر عقل‌ستيزي به صورت خاص و فلسفه گريزي يا فلسفه‌ستيزي در معناي عام آن است. از ميان اشعار شاعران كلاسيك فارسي يكي از قصايد خاقاني با مطلعِ «چشم بر پرده امل منهيد/ جرم بر كرده ازل منهيد» در فلسفه‌ستيزي جايگاه ويژه‌اي دارد. در اين نوشتار پس از معرفي نظم گفتماني قصيده مذكور، هژموني برآمده از آن نظم گفتماني، در دو سطح «دلالت هاي معنايي» و «جنبه فني رسانه» در درك شيوه‌هاي اعمال قدرت هژمونيك و درنهايت آسيب‌شناسي آنها بررسي شده‌است. اساس تبيين نظم گفتماني و هژموني برآمده از دلالت هاي سطح معنايي، برخي از مفاهيم نظريه تحليل گفتمان انتقادي «لاكلاو» و «موفه»، و مبناي بررسي كاركرد هژمونيك شعر در سطحِ فني رسانه، سخنان «جان ب. تامپسون» است