جايگاه معرفت شناختي عقل عملي نزد ابن سينا

The Epistemological Status of Practical Reason in Ibn Sinaʹʹs Opinion

ابن سينا با خارج كردن قضاياي كلّيِ مربوط به عمل، از قلمرو عقل عملي، جايگاهي متفاوت براي اين قوه ترسيم مي كند. بيان شيخ درباره محركه و مدركه بودن عقل عملي متهم به تعارض است. در راستاي حل اين تعارض مي‌توان نشان داد كه با وجود تاكيد شيخ بر محركه بودن عقل عملي، ارتباط هاي سه جانبه اي كه وي براي عقل عملي با بدن و عقل نظري و نفوس افلاك قايل است، مستلزم نوعي ادراك براي عقل عملي است. اين قوه در ارتباط با عقل نظري كليات عقلي را برگرفته و در قياس هاي عملي خود به كار مي بندد. در ارتباط با بدن از ادراكات جزيي قوه متخيله بهره مي برد و در اتصال با نفوس افلاك، حقايق جزيي را شهود مي‏كند؛ اما عقل عملي ادراك به معناي اتصال مستقيم به عقل فعال و دريافت حقايق كلي را ندارد. بدين سبب شيخ معناي ادراك و تعقل را در عقل عملي و نظري يكسان نمي داند و اطلاق نام عقل بر اين دو را اشتراك لفظي به شمار آورده، بر محركه بودن عقل عملي تاكيد مي كند.

By excluding the general proposition about action from the realm of practical reason Ibnsina specifies a special place for this faculty . Sheikh statment about the moving and perceiving characteristic of practical reason has been critisiced as being in consistent. In this paper it is shown that despite Sheikh emphasis on moving characteristic of practical reason the triple relations which he attributes to the relation of practical reason with the body, theoritical reason and celestial souls requires some kind of perception for practical reason. This faculty in relation to theoritical reason acquires the rational universals and makes use of them in its practical deductions. In its relation with the body it uses the individual perception of the imaginative faculty and in its attachment to the celestial souls intuites the individual truths. But practical reason has no perception in the sense of direct attachment to the active intellect and cannot receive the general truths. For this reason Sheikh does not consider the meaning of perception and intellection in the practical reason to be indentical and regards the application of the name intellect to these two as being literal communality and lays stress on the moving character of practical reason.