كليدواژه :
فضيلت‌گرايي اخلاقي , حد وسط , سعادت , غزالي , فضايل توفيقي , فضيلت
چكيده فارسي :
نظريه اخلاقي غزالي تقريري از نظريه‌هاي فضيلت‌گرايي اخلاقي است كه در واقع تلفيقي از سه رويكرد فلسفي، نقلي و عرفاني است كه جنبه نقلي و عرفاني آن بسيار غليظ‌تر از جنبه فلسفي آن است. وي از سويي تابع نظريه حد وسط ارسطويي است كه فضيلت اخلاقي را حد وسط دو رذيلت افراط و تفريط مي‌داند و از سوي ديگر، افزون بر عقل، شرع را نيز معيار تعيين فضيلت برمي‌شمارد و با استناد به آيات و روايات، فضايل اخلاقي را معين مي‌كند. غزالي به طور كلي سعادت را كمال ويژه هر موجود تعريف مي‌كند و سعادت انسان را در علم و معرفت به حقايق اشيا مي‌داند. البته به نظر مي‌رسد وي افزون بر علم و معرفت، چهار عامل: خيرات بيروني، فضايل بدني، فضايل اخلاقي و سعادت اخروي ديگر را نيز جزو سعادت انسان برمي‌شمارد كه سه مورد نخست نقش مقدمي براي سعادت اخروي دارند و سعادت حقيقي و نهايي انسان در لقاي خداوند است. غزالي نوآوري‌هاي متعددي در نظريه حد دارد كه عبارتند از: افزودن قوه‌اي به نام قوه عدل به قواي سه‌گانه افلاطوني، ارايه تعريفي جديد از عقل عملي كه وظيفه آن تنها تحريك بدن و تدبير قواي شهوي و غضبي است، ارايه تعريفي جديد از فضيلت عدالت، افزودن معيار شرع بر معيار عقل به‌عنوان معيارهاي تعيين حد وسط، ارايه استدلال نقلي در تاييد نظريه اعتدال، افزودن فضايل شرعي و صوفيانه به فهرست فضايل.
چكيده لاتين :
Ghaz?l?ʹs moral theory is a version of virtue theory, consisting in fact of three philosophical, traditional (hadith-based) and mystical aspects, with the latter two playing a more prominent role than the former. On the one hand, he follows the Aristotelian theory of the mean according to which moral virtue is a mean between the two extremes of vice, and on the other hand, in addition to rational reasoning, he takes Sharia to be a criterion of virtues as well, determining moral virtues on the basis of Quranic verses and hadiths. In general, he takes wellbeing to be the particular perfection of a being, and in particular, he takes human wellbeing to be knowledge of the natures of things. It seems, however, that in addition to knowledge, he takes four other factors-external good, bodily virtues, moral virtues and afterlife wellbeing-to be part of human wellbeing, the first three of which play a preparatory role in the latter. The real human wellbeing, he thinks, is meeting God. Ghaz?l? has his own contributions in the theory of mean concerning moral virtues, such as adding a faculty of justice to Platoʹs three faculties, a new definition of practical reason whose function is to move the body and to manipulate appetitive and anger faculties, a new definition of the virtue of justice, adding the criterion of Sharia to that of reason as a criterion for determining the mean, providing a hadith-based argument for the theory of the mean, adding religious and sufistic virtues to the inventory of moral virtues.
