نقد و بررسي نظريه وجود خيالي ابن عربي در غزليات و رباعيات بيدل دهلوي

Analyzing the Theory of “Fantasy” in Bidelʹʹs Sonnets and Quatrains

عرفان اسلامي در سير تطوّر و تحوّل خود به مكتب وحدت وجود رسيد كه به دست محيي الدين ابن عربي ايجاد شده است. هرچند انديشه هاي وحدت انگارانه در ميان عارفان پيشين سابقه داشته است، تدوينگر و انسجام دهنده آن ابن عربي است. به موازات گسترش اسلام و زبان و ادبيات فارسي در هندوستان، عرفان اسلامي و در پي آن عرفان وحدت وجودي در آن سرزمين گسترش يافت و بر فضاي شعر فارسي هند سايه افكند. يكي از شاعران فارسي زبان هند كه به اين تفكّر توجه عميق و فراوان داشته، عبدالقادر بيدل دهلوي است. بيدل در غزليات و رباعيات، به نحو بارز و گسترده اي از موضوعات و مولفه‌هاي عرفان وحدت وجودي سخن گفته و موضوعاتي چون خدا، انسان، جهان و رابطه آن ها را بر اساس مباني اين مكتب تحليل و تفسير كرده است. يكي از موضوعاتي كه بيدل در شعر خود بدان پرداخته است، وجود خيالي است. اين مقاله چگونگي تجلي اين موضوع را در شعر بيدل تحليل و بررسي مي كند و نشان مي دهد كه چگونه بيدل با زبان شاعرانه و تمثيلات گوناگون، اين موضوع را تبيين كرده است.

Through its evolution, the Islamic mysticism was led in pantheism which was introduced by Mohi al-Din Ibn `Arab?. Although pantheist ideas can be traced among the old mystics but Ibn `Arab? has been the founder and disciplinarian of such ideas. Along with the spread of Islam and Persian language and literature in India, Islamic mysticism, and subsequently, pantheistic mysticism spread in that country and the atmosphere of Indian Persian poetry was dominated by it. One of the Indian Persian language poets who noticed these ideas profoundly was ʹAbd al-Q?der Bidel Dehlavi. In his quatrains and sonnets, he speaks openly of issues and components of pantheistic mysticism, and analyzes somethings such as God, Human, World and the existing relation between them on the basis of this thought school. Fantasy is one of the issues Bidel has dealt with in his poems. This article describes the manifestation of the issue in Bidel’s poetry and shows how Bidel explained it using a poetic language and different allegories.