بررسي نقد روان‌شناختي عبدالقاهر جرجاني (با تكيه بر كتاب اسرارالبلاغه)

A Glance on Abd al-Qahir Jurjani’s Psychological Criticism Approach (on the Basis of "Asrar al-Balaghah (The Secrets of Elucidation)")

در آغاز قرن بيستم و پس از طرح نظريّات فرويد و يونگ، دانش روان‌شناسي به نقد ادبي معاصر وارد شد. اين نظريّات، بيشتر از زاويه فرستنده متن (نويسنده يا شاعر) بررسي روان‌شناختي مي‌شد، ولي بعدها مكتب روان‌شناسي ديگري مثل گشتالت، متن را از زاويه تاثيرگذاري بر مخاطب نقد كرد و برخي از ناقدان معاصر عرب نيز از آن ها الگو گرفتند. نويسنده مقاله بر آن است تا بداند آيا اين نوع نقد در كتاب‌هاي دانشمند بلاغي و ناقد بزرگ، عبدالقاهر جرجاني وجود داشته است؟ اگر وجودداشته، به چه صورت بوده است؟ آيا نقد معاصر، به‌ويژه در نقد روان‌شناختي، از آن تاثير گرفته است؟ جرجاني در دو كتاب دلايل الاعجاز و اسرارالبلاغه، به اين موارد روان‌شناختي اشاره كرده است. وي در كتاب اسرارالبلاغه از زاويه اثربخشي متن در مخاطب يا گيرنده، به موضوع نگاه كرده است و در تاثير هر يك از تشبيهات و يا استعاره‌هاي گوناگون در گيرنده، مطالب شايان توجهي گفته است كه مي‌توان گفت پايه اوّليّه و اساسي مكاتب نقد ادبي غربي است. گردآوري داده‌هاي پژوهش حاضر به روش كتابخانه اي بوده و نوع پژوهش، توصيفي و تحليلي است.

At the beginning of 20th century, Psychology got a special status in contemporary criticism (or critical approaches) through the theories of Freud and Jung. Literary works were being criticized by such approaches on the basis of the text sender (author or poet), after a while, with the rise of other psychological schools – such as Gestalt- they started to be criticized on the basis of their influences on the reader(or audience), from which some of contemporary Arab critiques inspired. In present paper, the author is to recognize if there is any trace of such criticism in the works of Abd al-Qahir Jurjani, the rhetoric scholar and great critique? And if there was any, how would it be? Has modern criticism, particularly its psychological approach, been under its influence? In his two works, Asrar al-Balaghah (The Secrets of Elucidation) and Dalaʹil al-Iʹjaz (Intimations of Inimitability), Jurjani had pointed both of these psychological methods of critisism out. He looks the subject from the point of text influence on the audience in Asrar al-Balaghah and has stated remarkable matters about each of similes and metaphors that can be considered as a base for western schools of literary criticism. Present study has been conducted through a descriptive-analytic method on the basis of library resources.