ارزيابي كيفي طرح‌هاي آبخيزداري به روش توصيفي همبستگي (مطالعه موردي: حوزه آبخيز سدبوستان)

Qualitative Evaluation of Watershed Management Projects Using Descriptive-Correlation Method (Case study: Boostan dam Watershed)

سابقه و هدف: اين پژوهش با هدف ارزيابي و بررسي اثرات اجتماعي اجراي فعاليت‌هاي آبخيزداري مانند رضايت و نگرش مردم، مشاركت مردمي، ميزان پذيرش مردمي پروژه‌ها انجام گرفته است. آزموده و همكاران (2010) با بررسي ديدگاه آبخيزنشينان نسبت به طرح‌هاي آبخيزداري دريافتند كه اجراي عمليات آبخيزداري تا حدودي توانسته به اهداف خود در منطقه دست يابد. هر چند به‌دليل عدم اشتغال‌زايي دايم و مناسب نتوانسته از مهاجرت روستاييان جلوگيري كند (2). منصوريان و محمدي‌گلرنگ (2007) با بررسي اثرات اقتصادي اجتماعي طرح هاي آبخيزداري دريافتند كه اجراي اين طرح ها در جلوگيري از مهاجرت روستاييان و افزايش اشتغال آنان تاثيري نداشته است. اين در حالي است كه مهم‌ترين مزيت اجراي طرح‌ها كاهش تعداد وقوع سيل و پيامدهاي منفي ناشي از آن بوده است (6). مواد و روش‌ها: بررسي اثرات اجراي پروژه ها از نظر ذينفعان در تعدادي از زيرحوضه‌هاي آبخيز سدبوستان كه در آن‌ها پروژه هاي آبخيزداري اجرا شده است، انجام گرديد. اين پژوهش از نوع پژوهش هاي توصيفي- همبستگي محسوب مي شود. جامعه آماري اين پژوهش را آبخيزنشينان حوضه سدبوستان تشكيل مي دهند كه از طريق روش نمونه‌گيري تصادفي ساده براي انجام پژوهش انتخاب شدند. براي گردآوري داده‌ها از پرسشنامه استفاده گرديد كه روايي آن توسط متخصص خبره مورد تاييد قرار گرفت. براي تعيين پايايي از نرم‌افزار SPSS استفاده گرديد و آلفاي كرونباخ پرسشنامه‌ها بين 87/0تا 90/0 به‌دست آمد. به‌منظور تجزيه و تحليل اطلاعات نيز از نرم‌افزار SPSS استفاده شد. يافته‌ها: نتايج آمار توصيفي نشان داد كه آگاهي روستاييان نسبت به طرح هاي آبخيزداري و مشاركت آنان در طرح‌ها خيلي كم است، در نتيجه اجراي برنامه هاي آموزشي ترويجي و دخالت دادن ذينفعان در مراحل مطالعه، طرح‌ريزي، اجرا و ارزيابي پروژه هايي كه در محدوده هر روستاها اجرا مي‌شود، در جهت افزايش سطح آگاهي و مشاركت آنان ضروري است. در مقابل نتايج نشان داد كه ميزان پذيرش مردمي طرح ها در حد بالايي مي باشد و همچنين نتايج در خصوص اثرات اجراي طرح ها نشان داد كه از ديدگاه بهره برداران محلي اجراي پروژه‌ها تا حدي توانسته است معضل سيل را حل نمايد. اما از جنبه هاي كاركردي ديگر كارايي پروژه ها مورد تاييد ذينفعان نمي‌باشد. از طرف ديگر طرح‌هاي آبخيزداري اجرا شده در زمينه مهم‌ترين مشكل حوضه سدبوستان يعني كمبود اشتغال و سطح درآمد پايين روستاييان، كه منجر به مهاجرت آن ها شده است، تاثير نداشته است. طبق نتايج به‌دست آمده از اولويت‌بندي ميزان پذيرش مردمي پروژه هاي آبخيزداري، پذيرش عمومي طرح هايي كه مردم در آن مشاركت دارند بيش‌تر است. نتيجه‌گيري: طبق نتايج به‌دست آمده، بيش‌ترين اثر اجراي طرح، سازگاري موقعيت مكاني طرح ها و حل معضل سيل بوده است و تاثير چنداني بر بهبود وضعيت اقتصادي مردم و كاهش بيكاري نداشته است.

Background and Objectives: This study aims to evaluate the social effects of watershed management activities in terms of stakeholders’ satisfaction and attitude, public participation and public acceptance of projects in many sub-basins where watershed management projects have been implemented. Azmodeh et al. (2010) by investigating stakeholders’ point of view about watershed management measures revealed their implementation has been able to achieve its goals in the region to some extent. However, due to lack of suitable and permanent employment couldn’t prevent the rural migration (2). Mansorian and Mohammadi Golrang (2007) investigated the socioeconomical effects of watershed management measures and concluded that their implementation couldn’t have a significant effect on rural migration prevention and resident’s employment. However, the most important advantage of watershed management measures implementation was reducing the number of floods and the negative impact of them (6). Materials and Methods: A descriptive-correlation methodology has been adopted. Human communities of the Boostan dam watershed selected as the study population and random sampling technique is chosen to select the samples of community. The used methodology of questionnaire and its validity confirmed by a group of experts. SPSS software was used to determine the reliability of questionnaires which resulted in the Cronbachʹs alpha values ranging from 0.87 to 0.90. In order to analyze the data, SPSS software was used, as well. Results: The descriptive statistics revealed that awareness of villagers with respect to watershed management plans and also their involvements in the projects are too low. Therefore, the extension of educational programs in order to promote awareness of stakeholders and engaging them from stages of study, design, implementations and evaluations of projects are essential. Despite the lack of participation of local stakeholders, results indicates that public acceptance of the implemented projects is remarkably high from their perspectives, the implemented projects have been somehow successful in solving the flooding problem. However, from their points of view, the other projected functional outcomes of the projects have not been realized yet. On the other hand, implemented projects in the watershed didnʹt have a significant effect on the main problem of Boostan dam watershed that is the unemployment and low income level of residents. Under the conditions the rate of migration is ascending in the region. According to the results of villagersʹ participation prioritization in watershed measures, it depends on their satisfaction. Conclusion: Also prioritization of effects of projects implementation according to stakeholders’ point of view expressed that the most effective aspect of projects implementation were the compatibility of the project location with the environment and flood prevention, respectively. In contrast projects implementation didnʹt have any significant effect on the villagersʹ economy improvement and unemployment reduction.