مقايسه ديدگاه حكيم مدرس زنوزي و بانو امين در توحيد ذات

در حكمت صدرايي توحيد ذات از وحدت واجب الوجود تا بلنداي وحدت وجود، مراتب و درجات دارد. مدرس زنوزي و بانو امين هر چند هر دو صدرايي مشربند، ليكن درتبيين توحيد وجود مشترك نيستند. بانو همچون صدرا از هر دو تعبير وجود رابطي و رابط، بهره مي‌برد. حكيم مدرس اگرچه از بكار بردن لفظ وجود رابط، احترازي ندارد، اما در تحليل آن گونه‌اي ديگر عمل مي‌نمايد. جالب اينجاست كه ايشان از عدم مشاركت واجب با ممكن در مفاهيم وجودي و بازگشت عليّت به تشان سخن مي‌گويد، ولي مصرّانه مي‌كوشد كه از مبناي خويش در كثرت وجود، عدول ننمايد كه البته در مورد نخست- بر خلاف آن ديگر- صدرا و بانو نيز چنين خط مشيي دارند. نگارنده هر چند در مورد اول، كلام ايشان را صايب مي‌داند، ولي از دريچه فهم او، سلوك اين حكيم متالّه از وجود رابطي معلول تا نظريه تشيون، رهين توفيق نيست