بررسي منصرف و غير منصرف از ديدگاه شريف جرجاني و رضي استر‏آبادي

An examination of triptote and diptote from the viewpoint of Sharif Jurjani and Razi Astar Abadi

شرح مير سيد شريف جرجاني بر كافيه ابن حاجب معتبر‏ترين شرح فارسي اين كتاب است. جرجاني با اسلوبي فصيح و روان و زباني استوار و منطقي، اصول علم نحو را بيان كرده است. بحث منصرف و غير منصرف از مباحث مفصل و پيچيده نحو است و جرجاني ابعاد مختلف اين بحث را توضيح داده و آرا نحويان را آورده است. او در سبك و محتوا از رضي استرآبادي بسيار تاثير پذيرفته است، و از آنجا كه از ذهن منطقي و داشته هاي علمي كافي در علوم عربي بهره مند بوده و استقلال راي داشته و در استفاده از استدلال‏هاي تمثيلي توانا بوده است، اين تاثير پذيري جنبه ايجابي داشته و بر ارزش علمي و فني شرح او افزوده است. در اين مقاله ضمن بيان آرا جرجاني در بحث منصرف و غير منصرف، به مقايسه آن با نظرات رضي پرداخته و تصوير روشني از ديدگاه هاي هر دو شارح ارايه شده است تا با بررسي تطبيقي اين دو شرح فارسي و عربي، علاقه مندان فارسي زبان، با آرا اين دو عالم ايراني در اين مبحث و ابعاد مختلف آن آشنا شوند. همچنين جهت قابل فهم كردن مطالب براي عموم مخاطبان متن عربي شرح رضي ترجمه و متن فارسي شرح جرجاني در اغلب موارد نقل به معنا شده است.

The commentary of Mir Sayyed Sharif Jurjani on Ibn Hajib’s Kafaya is the most valid Persian commentary on this grammar book. Jurjani has expressed the Arabic grammar principles through an eloquent and simple language, yet in a robust and logical style. The discussion of triptote and diptote is among the most elaborate and complex topics of Arabic grammar. However, Jurjani has discussed different dimensions of this topic and has presented the opinions of different grammarians. Although Jurjani has been greatly affected by Razi Astar Abadi in style and content, but as he has had a logical mind, has been equipped with sufficient amount of knowledge in Arabic grammar, has had independent opinions, and has been a capable scholar in using analogical inferences, this effect has been a positive one which has added to the scientific and technical values of his commentary. This article presents Jurjani’s discussion of triptote and diptote and then, compares it with Razi’s assertions so as to present a vivid illustration of both commentators’ viewpoints. Through this comparative examination of the two Persian and Arabic commentaries, the lovers of Persian language can get familiar with the ideas of these two Iranian scholars regarding this discussion and its different dimensions. Moreover, in order to make it easy for the readers to understand the materials, the Arabic text of Razi’s commentary has been translated into Persian, and the Persian text of Jurjani’s commentary has been paraphrased in most cases.