تحليل تطبيقي تجربه ديني نزد سهروردي و حافظ

Comparative Analysis of Religious Experience of Sohrevardi and Hafez

ادبيات فارسي به ويژه ادبيات عرفاني، با انديشه هاي اشراقي سهروردي آميختگي فراوان دارد. اين آميزش و تاثرِ حاصل از آن عمدتاً به‌ واسطه آثار رمزي اوست كه آراي فلسفي خود را در اين متون به زبان ادبي بيان كرده است. وي در آثار خود از تجارب عرفاني، گاه به صورت مستقيم و گاه در قالب داستان هايي رمزي سخن گفته است و گاه در قالب ناظري بيروني به طبقه‌بندي و نظام‌مند كردن انواع اين تجربيات پرداخته است. حافظ نيز در مقام شاعري كه با ميراث ادبي پيش از خود همواره در ارتباط بوده است، گاه تجارب منحصر به فردي را در قالب غزل ارايه مي دهد كه در مقام مقايسه، شباهت هاي چشمگيري با تجربيات سهروردي دارد. در مواجهه با امر قدسي كه در بنيان بي صورت و تعين است، اين ذهن صاحب تجربه است كه در فرآيند تجربه به آن شكل مي‌بخشد. مي‌توان مدعي شد كه آثار سهروردي در شكل‌دهي به ساختار ذهن حافظ براي تعين بخشيدن به اين تجارب موثر بوده است. گاه شباهت‌هاي اين تجارب مربوط به مكان اين رويدادهاست كه همان عالم مثال و هورقلياي مورد نظر سهروردي است و گاه در كيفيت تجربه است كه به صورت تجربه‌هاي ديداري و شنيداري و بويايي پديدار گشته‌اند. توصيف تجربه‌ها به صورت برق زودگذر يا خورشيد نيمه‌شب، ملاقات با شاهد قدسي و پير نوراني از مواردي هستند كه در ساختار نهايي ميان حافظ و سهروردي، شباهت‌هاي چشمگيري دارند.

Persian literature and especially mystical literature, is largely mixed with illuminationist thoughts of Sohrevardi (Suhrawardi). This blending and the resulted effect are mainly due to his mysterious works in which he expressed his philosophical ideas in a literary language. In his works, the religious experiences are expressed in different ways: sometimes directly, sometimes in the form of mysterious stories, and sometimes he classifies and systematizes these experiences as an external observer. Hafez as a poet, who has always been connected to the previous literary heritage, sometimes communicates such unique experiences through sonnet which considered being significantly similar to Sohrevardi’s experiences. Facing a holy idea which is indefinable and formless in nature, this is the experiencer’s mind which forms the experience in this process. It can be claimed that Sohrevardi’s works played a role in forming the structure of Hafez’s mind. Sometimes these experiences are similar regarding the location of the events which is Sohrevardi’s “world of ideas” or “hovargheliya”, and sometimes the similarity is in the quality of the experience manifested in the form of visual, auditory and olfactory experiences. The description of experiences as a fleeting lightning or midnight son, meeting the sacred witness (Shahid) and the holy Pir (leader) are some of the common features in Hafez and Sohrevardi’s works.