مقايسه حكومت اقتدارگرا و جايگاه مردم در آن در انديشه «امام محمد غزالي» و «توماس هابز»

Comparison of Authoritarian Government and the Relationship of People with Government in Ghazali and Hobbes

مقاله حاضر به بررسي نظريه امام محمد غزالي و توماس هابز درباره حكومت اقتدارگرا پرداخته است. به نظر مي‌رسد هر دو متفكر، نظريه حكومت اقتدارگرايي خود را بر اساس طبيعت و سرشت انسان پايه‌ريزي مي كنند. غزالي با توجه به صفات چهارگانه انسان سعي دارد تا انساني الهي تربيت كند كه تحت حاكميت حاكم الهي به كنش منفعلانه مبادرت نمايد. در مقابل، هابز معتقد است كه انسان ها سرشتي جنگجو و قدرت‌طلب دارند و در وضعيت اوليه و طبيعي بشر، جنگ همه عليه همه در جريان بوده است و انسان ها به حكم عقل، درصدد رهايي از اين وضعيت هستند و بنابراين با دورانديشي خود به تاسيس حكومتي مقتدر حكم داده اند. به نظر مي رسد مسيله هر دو متفكر تا حدود زيادي يكسان است، اما شيوه پردازش آنان به مسيله متفاوت است. بدين معنا كه هر دو متفكر در دوره‌اي پرآشوب زندگي مي كردند و نياز به امنيت سبب مي‌شود هر دو به حكومت اقتدارگرا متوسل شوند. از سويي ديگر، هر دو متفكر براي مردم نقش انفعالي قايل هستند؛ هر چند شيوه استدلال غزالي، شرعي و هابز، عقلي است. ضمن اينكه به نظر مي رسد نظريه عقلاني هابز - با پذيرش امكان شورش- راه را براي فراتر رفتن از حكومت اقتدارگرا باز مي‌گذارد، در حالي كه نظريه شرعي غزالي به بازتوليد گونه اي حكومت اقتدارگرا مي انجامد.

This article studies the basics of forming powerful government and the relationship between people with government in Ghazali and Hobbes thought. Special view of both of the thinkers to nature of human is intellectual foundation of forming authoritative government. According to the four human traits, Ghazali tries to educate the divine human that acts passively under divine governance. Since religion and politics don’t separate from each other in Ghazali’s view, so in government, divinity of these traits joins to politics and powerful government. But Hobbes believed that human have power demand and warrior nature in addition, in primary and natural human condition, the war has been going on against each other. And human try to rescue themselves according to their wisdom. So, they established an authoritative government with their foresight. Therefore, the subject of both of them is largely same, but their processing is different. It means that both of these intellectuals lived in restless period, and the necessity of security causes them to resort to authoritative government. On the other hand, both of these intellectuals assign passive roles for people; however, Ghazali’s argumentation method is canonical and Hobbes’s method is rational. Moreover it seems that the rational theory of Hobbes – accepting the possibility of insurgence-paves the way for going beyond the authoritative government, although the canonical theory of Hobbes leads to one type of reproduction of authoritative government.