تحليلي بر مطالعه شكل شهر اسلامي

An analysis of the study of islamic urban form

مطالعه شكل شهر اسلامي در تقاطع نظام‌هاي علمي گوناگون قرار گرفته است. گرچه گستردگي پژوهشگران به افزايش درك ما از پيچيدگي‌هاي شكل شهرهاي اسلامي كمك كرده، امّا در عين حال سنّت‌ها، اهداف تحقيقاتي و نظام‌هاي علمي مختلف باعث بروز اغتشاش‌ها و سردرگمي‌هايي در اين عرصه شده است. نوشتار حاضر در پي شناسايي، دسته‌بندي و تفسير، يا نگاشت، پژوهشگران اصلي در حوزه مطالعه شكل شهر اسلامي است. مدل انتخابي و مورد استفاده در اين تحقيق، مدل گاثير و جيليلاند است كه در سال 2006 ارايه كرده‌اند. بدين منظور يك پيمايش دو سطحي از رويكردهاي متداول در اين عرصه ارايه شده است. بر اين اساس در سطح نخست مطالعات بر اساس هدف اكتشافي آن‌ها به دو دسته شناختي كه در پي فراهم آوردن تعريف يا توسعه چارچوبي تبييني هستند، و هنجاري كه هدف آن‌ها تعيين كيفيّاتي است كه بر پايه آن‌ها شهر بايد در آينده ساخته شود، تقسيم شده‌اند، سپس يك تمايز ثانوي بين رويكرد درون‌نگر كه شكل شهر را به عنوان نظامي نسبتاً مستقل مي‌پندارد و رويكرد برون‌نگر كه شكل شهر را به عنوان متغيّر وابسته يا محصول فرعي عوامل خارجي تلقي مي‌نمايد برقرار شده است. نتايج مطالعه نشان مي‌دهد كه به رغم فراواني پژوهش‌هاي انجام شده در باب شكل شهر اسلامي، بيش‌تر اين مطالعات سعي در تبيين و توضيح شكل شهر داشته‌اند و كمبود مطالعات مربوط به بايدها و الزامات برنامه‌ريزي و طرّاحي شهر بر اساس اصول اسلامي مشهود است.

The study of Islamic urban form has been placed at the junction of various disciplines. Although the vastness of researches has contributed to our understanding of the complexities of Islamic urban form, the conventions and research objectives of different disciplines have led to confusion and bewilderment in this field. The present study attempts to identify, classify and interpret, or map the main researchers in the study of Islamic urban forms. The model selected and used for this research is the one presented by Gauthier and Gilliland in 2006. For this purpose, a two-layer survey of current approaches in this field has been presented. Accordingly, at the first level, the studies have been divided into cognitive and normative categories according to their heuristic purpose. Cognitive studies are those primarily aiming at providing definitions and/or developing an explanatory framework, whereas normative studies aim at determining qualities based on which the city should be planned or built in the future. Then a secondary distinction is drawn between the internalist approach (which considers the urban form a relatively independent system) and the externalist approach (in which urban form stands as a passive product of various external determinants). The results of the study demonstrate that although many studies have been done on Islamic urban forms, most of them have merely attempted to determine and explain urban forms and therefore a scarcity of studies on the musts and necessities of planning and designing forms based on Islamic principles is quite manifest.