گونه شناسي معماري مساجد محله اي شهر سنندج در دوره قاجار

typology of neighborhood (mahalla) mosques of sanandaj in qajar era

سنندج مساجد محلّه‌اي متعدّدي دارد. ويژگي‌هاي اين مساجد ايجاب مي‌كند كه به طور جداگانه مطالعه‌ شوند. هدف از اين نوشتار در ابتدا تاريخ‌گذاري و شناخت ويژگي‌هاي فضايي-كالبدي اين بناها و در ادامه گونه‌شناسي مساجد محلّه‌اي شهر سنندج در دوره قاجار است تا به اين پرسش‌ها پاسخ داده‌ شود: نخست، چند گونه مسجد با توجّه به ساختار معماري و چيدمان فضاها در اين شهر قابل شناسايي است؟ دوم، هر يك از اين گونه‌ها چه ويژگي‌هايي دارند و آيا مي‌توان «سبك سنندجي» را بر آنها اطلاق كرد؟ با توجّه به پرسش‌هاي تحقيق اين پيش‌فرض‌ها مطرح است كه مساجد شهر سنندج سبكي خاص در نقشه و ساختار و چيدمان فضاها دارند كه مي‌توان آنها را تحت عنوان مساجد محلّه‌اي «سبك سنندجي» نام‌گذاري كرد. هريك از گونه‌هاي اين سبك، ويژگي‌هاي خاص خود را متناسب با شرايط مكاني دارند. اين تحقيق با شناسايي معيارهاي معماري ساخت مساجد محلّه‌اي سنندج در دوره قاجار به تبيين گونه‌ها پرداخته كه از طريق گونه‌شناسي توصيفي، تاريخي - تحليلي و با الگوي گونه‌شناسي داده‌بنياد به طبقه‌بندي نمونه‌هاي مورد مطالعه مي‌پردازد. داده‌هاي اين نوشتار از طريق بررسي‌هاي ميداني و بازديد از اين مساجد و مدارك كتابخانه‌اي جمع‌آوري شده است. برآيند اين نوشتار نشان مي‌دهد كه مهم‌ترين معيارهاي طرّاحي؛ ساخت و ساز مساجد محلّه‌اي در نوع معماري بومي برون‌گرا و معماري مركزي ايران درون‌گرا و نيز وضعيّت زمين، امكانات در اختيار به لحاظ تمكّن مالي و مصالح بوده است. هم‌چنين تحليل گونه‌ها نشان مي‌دهد كه اين سبك ‌از معماري متناسب با شرايط زمان و مكان و اقليم منطقه بوده است.

Sanandaj has a variety of neighborhood mosques, characteristics of which require to be separately studied. The objective of this paper is firstly to date and study the spatial and physical features of this buildings and then typology of the neighborhood (Mahalla) mosques of Sanandaj in Qajar era in order to answer these questions. The first question is how many types of mosques are distinguishable given the architectural structure and space syntax in the city? And the second question is what the characteristics of this types are and if they could be categorized as Sanandaji Style? Considering the questions posed in this research it is likely that the mosques of the Sanandaj have their own type of plan, structure and space syntax which allows us to sort them under the title Sanandaji Style. Each type of this style have its own characteristics regarding the site and situation. This paper studying the architectural standards of building neighborhood (Mahalla) mosques of Sanandaj in Qajar era, distinguishes the types using the descriptive, historic-analytic method and also data-based typology model and tries to classify the cases of this study. The data used in this paper has been collected from both field and library researches. The result of this paper designates the most important criterions of designing such mosques as: the local mosques are extrovert, however in central Iran are introvert, land situation, economic facilities and material. The analysis of the types also indicates the effectiveness of this style in different times and climates of the region.