مراتب عشق نزد ابن‌سينا و بررسي انتقادات ملاصدرا بر او

A Study of Different Levels of Love in Ibn Sina and Mulla Sadra’s Critique of his View

مسيله عشق از همان سپيده دم فلسفه، مورد توجه فيلسوفان بوده است. بطور مثال در يونان، بويژه در آثار افلاطون، درباره انواع و جوانب اين مسيله تاملات فلسفي قابل‌توجهي صورت پذيرفته است. در جهان اسلامي نيز بررسي اين موضوع مانند ديگر موضوعات فلسفي، دچار تحولي در معنا و گستره گشته است؛ اگر پيش از آن، عشق صرفاً به محبت شديد ميان دو انسان اطلاق ميشد، فيلسوفان اسلامي در آثار خود، آن را به مفهومي وسيع تبديل كردند كه در سراسر هستي و ميان تمامي موجودات، سريان و جريان دارد. شيخ‌الرييس، ابن‌سينا در آثار خود اهتمام ويژه‌يي به اين مسيله دارد. در نظر وي، هر موجودي در هر رتبه وجودي كه باشد، به ميزان همان رتبه وجودي، از عشق بهره‌يي دارد؛ از هيولي كه قوه صرف است تا ذات واجب‌الوجود كه كمال مطلق است. پس از ابن‌سينا، ملاصدرا نيز به مسيله عشق پرداخته است. ملاصدرا هر چند هم‌نظر با ابن‌سينا به سريان عشق در تمام هستي قايل است، اما وجود حيات و علم را پيش‌شرط تحقق عشق دانسته است. قصد اصلي ما در نوشتار حاضر، بيان انواع و مراتب عشق نزد ابن‌سيناست و در كنار آن نيز نيم‌نگاهي به آرا و انتقادات ملاصدرا بر ابن‌سينا در اينباره خواهيم داشت.

The problem of love has attracted the attention of philosophers since the beginning of its dawn. For example, in Greece, particularly in Plato’s works, the types and angles of this problem have been philosophically explored to a large extent. In the world of Islam, the study of this theme, like other philosophical subjects, has undergone some changes in terms of its meaning and scope. Previously, the word love merely referred to the existence of great passion between two human beings. However, Islamic philosophers have changed it in their works into a vast concept which flows all over the world of being and permeates all existents. Ibn Sina has also paid particular attention to this problem in his works. In his view, any existent enjoys a level of love in accordance with its existential level ranging from hyle, which is pure potency, to the Essence of the Necessary Being, Who is pure perfection. After Ibn Sina, Mulla Sadra also dealt with the problem of love. Although he agrees with Ibn Sina regarding the overall flow of love all over the world of being, he considers the existence of life and knowledge to be a prerequisite for the realization of love. The main purpose of the present paper is to describe the different types and levels of love in Ibn Sina’s view. A secondary goal here is to cast a glance at Mulla Sadra’s ideas and criticisms of Ibn Sina in this regard.