بازكاوي و بازسازي داستان «حيّ بن يقظان» وشيوه كاربست آن در برنامه فلسفه و كودك

A Review and Reconstruction of the Story of Hayy Ibn Yaqzan and its Use in the Program of Philosophy and Children (P&C)

در اين نوشتار تلاش ميشود از چشم‌اندازي ديگر، داستان حي بن يقظان چونان پيش‌نمونه و الگوي نخستين داستان‌نويسي فلسفي براي آموزش تفكر، تامل و خردورزي در پارادايم ايراني ـ اسلامي بازكاوي و بازسازي عملي گردد و شيوه‌هاي كاربست آن در كلاس درس و حلقه‌هاي كندوكاو فلسفي باز نموده شود. فرهنگ و فلسفه ايراني ـ اسلامي هرچند حاوي مولفه‌ها و عناصر غني ادبي، علمي و فلسفي است، كمتر از آنكه بايد و شايد محل توجه و تفحص پژوهشگران حوزه تعليم و تربيت و بويژه در دوره اخير دست‌اندركاران برنامه فلسفه براي كودك و نوجوان واقع شده است. برخي مدعيان و مترجمان اين برنامه در ايران بر اين باورند كه فلسفه براي كودك، خاستگاه غربي دارد و از فرهنگ و فلسفه غربي برخاسته و از آن مايه ميگيرد و از آبشخور آن سيراب ميشود. در نتيجه، چنين ادعا ميكنند كه در روش و همچنين در محتوا ميبايست به بنيانگذاران و پيشگامان اين برنامه اقتدا كرد و حتي داستانهايي را ناهمساز با شيوه زيست ايراني و ناهمخوان با فرهنگ و جهان‌بيني اسلامي با هدف به اصطلاح آموزش تفكر برگزيده و در شمار انبوه ترجمه كرد. در مقابل، مدعاي مقاله حاضر اين است كه حيّ بن يقظان، يك داستان فلسفي عادي نيست، بلكه ميتواند با دخل و تصرف و بازسازي و بازنويسي، همچون الگوي الهام‌بخش داستان‌نويسي فلسفي در برنامه فلسفه و كودك بومي در ايران نگريسته و بكار بسته شود؛ گو اينكه داستانهاي فلسفي بسيار ديگري نيز در آثار ادبي و فلسفي فارسي يافت ميشوند كه ميتوانند در اين حوزه بكار آيند و كارگر بيفتند.

In this paper, the author has tried to review and reconstruct the story of Hayy Ibn Yaqzan as the prototype of philosophical story writing for teaching thinking, deliberation, and rationalization in the Iranian-Islamic paradigm from a new perspective. He has also attempted to explain the methods of employing it in the classroom and philosophical research circles. Although the Iranian-Islamic culture and philosophy contains several rich literary, scientific, and philosophical elements and components, they have not yet attracted the attention of the researchers in the field of education as much as they deserve. Nor have they been explored by practitioners in the recent program of Philosophy for Children (P4C). Some of the people who advocate this program or translate its related works in Iran believe that Philosophy for Children has a western origin and is fed by western culture and philosophy. As a result, they claim that they must follow the “methods” and “ideas” of the founders and pioneers of this program. They even believe that they should translate their stories, which are incompatible with the Iranian lifestyle and Islamic culture and worldview, and publish them with a large circulation in order to teach the so-called selected method of thinking. In contrast, the author of this paper argues that Hayy Ibn Yaqzan is not a normal philosophical story and can, rather, be used as an inspiring model of philosophical story writing in the native Program of Philosophy and Children (P&C) in Iran provided that it is revised, rewritten, and modified to some extent. Of course, there are also many other philosophical stories among Persian philosophical and literary works that can be useful in this regard.