بررسي همانندي‌هاي نظريات عبدالقاهر جرجاني با ساختارگرايي و نقد نو

The Equivalences between Ideas of Abd al-Qahir al-Jurjani and Structural Linguistics and the New Criticism

عبدالقاهر جرجاني، بلاغي شهير ايراني در قرن پنجم با دو كتاب مهم خود، «اسرارالبلاغه» و به خصوص «دلايل‌الاعجاز»، انقلاب بلاغت عرب را رقم زد. در قرن حاضر پس از تلاش‌هاي محمد عبده در مصر براي احياي تفكر علمي اسلامي، تصحيح و چاپ آثار جرجاني رونق يافت. بلافاصله بعد از آن، تازگي و به روز بودن بسياري از آرايش مورد توجه قرار گرفت و جست‌وجوي مشتركات نظري و عملي او با زبان‌شناسي و فلسفه زباني مدرن به شكل گسترده آغاز شد. اين تلاش كه شايد اكنون به نيمه رسيده باشد، منجر به يافتن برابرنهادهاي بسياري براي آراي او شده و نتايج قابل توجهي در پي داشته است. بعضي از اين همانندي‌ها نيز كه عمدتاً از سوي محققان عرب طرح شده‌ است، آميخته به خطا يا نوعي تعصب و احساس كهتري بوده و در نتيجه مستلزم نقد و بررسي است. اين مقاله در پي آن است كه با نگاهي نقادانه، تعدادي از آرا جرجاني در كتاب دلايل‌الاعجاز را كه مجموعا به‌نام «نظريه نظم» شهرت يافته در مقابل بعضي مشتركات طرح شده در زبان‌شناسي ساختارگرا و نقد نو بسنجد و به نقد و بررسي اين مشتركات بپردازد. لفظ و معني، محور جانشيني و هم‌نشيني و تفاوت زبان و كلام، از اهم مباحثي هستند كه مجراي پيوند جرجاني با زبان‌شناسي معاصر به شمار مي‌آيند.

Abd al-Qahir al-Jurjani (400 – 471 AH / 1078 AD), the celebrated Persian rhetorician and grammarian, inaugurated the Arab linguistic revolution through his seminal works, namely Asrar al-Balaghah (The Secrets of Elucidation) and particularly Dalaʹil al-Iʹjaz (Intimations of Inimitability). In the recent century, after efforts of Muhammad Abduh in Egypt to revive the Islamic scientific thought, editing and printing of Jurjani’s scripts was prospered. Immediately after, the novelty of his ideas drew the attention of many scholars, and initiated a widespread quest to find the similarities of his ideas with modern linguistics, in theory and practice. This endeavor which perhaps is in its midway, led to find many equivalences and has produced remarkable results. It is the aim of this article to analyze some ideas of Jurjani from Dalaʹil al-Iʹjaz which collectively are known as “The Theory of Nazm”, and deliberate those equivalences with structural linguistics and the new criticism. Word (laf?) and meaning (ma??n?), the syntagmatic and paradigmatic axes, and differences of langue and parole; are the most important topics that inter-relate Jurjani with contemporary linguistics. The principal equality of Jurjani and structural linguistics is his perception of language as a system of communication.