دو گونه طبقه‌بندي علوم در نگاه اِخوان الصّفا و خُلّان الوَفا

Two Ways of Classifying Science in the Light of the View of Ekhwan al-Saffa and Khollan al-wafa

در ميان مسلمانان اِخوان‌الصّفا و خُلّان الوَفا، يكي از مهم‌ترين گروه‌هايي هستند كه به موضوع طبقه‌بندي علوم توجه ويژه داشتند. هدف اخوان‌الصفا، ايجاد تحول فكري و بنيادي در جامعه بود تا از آن طريق، انسان‌ها را به سعادت برسانند. از اين گروه بيش از پنجاه رساله در زمينه‌هاي گوناگون دانش و فرهنگ به جاي مانده است كه نمايانگر سهم قابل توجه ايشان در رشد و شكوفايي فرهنگ اسلامي باشد. چينش موضوعات و تربيب اين رسايل كه شباهت بسياري به يك دايره‌المعارف فلسفي- علمي دارد، يكي از مهم‌ترين منابع براي استخراج طبقه‌بندي مطلوب علوم از نگاه اخوان‌الصفا است. در كنار اين طبقه‌بندي كه بر اساس ماهيت سلسله‌مراتبي علوم به سامان آمده، در رساله هفتم اين مجموعه رسايل و ذيل رساله «في الصنايع العلميه و الغرض منها»، طبقه‌بندي ديگري از علوم مطرح شده كه با طبقه‌بندي به دست آمده از ترتيب رساله‌ها تفاوت فراواني دارد. اين مقاله مي‌كوشد ضمن شرح دوگانگي اين دو طبقه‌بندي، به تبيين ديدگاه و نقش اخوان‌الصفا در دسته‌بندي علوم اسلامي بپردازد.

Ekhwan al-Saffa and Khollan al-wafa are among the most important Muslim groups which considered the issue of the classification of the science. Ekhwan al-Saffa sought to make a fundamental ideological change in the society and pave the way for man’s felicity. This group has left more than fifty epistles about the different fields of knowledge and culture which is an indication of their important contribution to the prosperity of Islamic culture. The way of arranging the topics and the epistles which makes this work look very similar to a philosophical-scientific encyclopedia, is one of the most important sources of inferring higher classification according to Ekhwan al-Saffa. Besides this classification which is arranged according to the hierarchical nature of sciences, another classification which is greatly different from that of the epistles is mentioned in the seventh epistle of this set of epistles below the one entitled “On Scientific Industries and their Purpose”. This paper, describing these kinds of two classifications, seeks to explain Ekhwan al-Saffa’s view about and their role in the classification of Islamic sciences.