تحول معرفت‌شناختي كلام اماميّه در دوران ميانيو نقش ابن‌سينا در آن

The Epistemological Development of ImamiyyaKalam in the Middle Period and IbnSinaʹʹs Role in it

بررسي تعامل سنت فلسفه سينوي با علم كلام و ميزان تاثير‌گذاري آموزه‌هاي فلسفي ابن‌سينا بر متكلمان شيعه و سنّي از مهم‌ترين مباحث مطرح در ابن‌سينا‌پژوهي و كلام‌پژوهي است. يكي از پيامدهاي گسترش فكر فلسفي ابن‌سينا در دوران مياني، تكوين مكتب كلام فلسفي در ميان اهل سنت به‌همت فخر رازي و نزد اماميه به دست نصير الدين طوسي بود. ورود آموزه‌هاي فلسفي ابن‌سينا به مجادله‌هاي كلامي، سبب تحولاتي شگرف در نحوه پرداخت متكلمان امامي به مسايل مختلف كلامي ‌شد. در مقاله حاضر با مقايسه مباحث معرفت‌شناختيِ كلام پيشا‌فلسفي اماميّه موسوم به مكتب امامي بغداد با مباحث مطرح در اين زمينه در مكتب كلام فلسفي اماميه، تاثيرات گوناگون سنت فلسفي ابن‌سينا بر اين مباحث در كلام دوران مياني اماميّه تبيين مي‌شود. پيدايش تحولات معنايي در برخي از اصطلاح‌هاي حوزه معرفت‌شناسي، ارايهدسته‌بندي‌هاي جديد براي علم، طرح برخي قواعد معرفت‌شناختي، تبيين مسايلي از جمله چگونگي دستيابي انسان به علم و طرح موضوع‌هاي جديد در حوزه معرفت‌شناسي از جمله مهم‌ترين ابعاد تحول اساسي يادشده است.

An important issue in studies of IbnSina and Kalam is that of the interaction between the formerʹs philosophical tradition with the latter and the extent to which IbnSinaʹs philosophical doctrines influenced Shiite and Sunni scholars of Kalam. One consequence of the development of IbnSinaʹs philosophical thoughts in the middle period was the formation of the school of philosophical Kalam among Sunni scholars by Fakhr al-R?z? and among Imamiyya scholars by Na??r al-D?n al-??s?. The introduction of IbnSinaʹs philosophical doctrines into debates of Kalam led to remarkable developments in the ways in which Imamiyya scholars of Kalam treated various issues ofKalam. In this paper, I will compare the epistemological issues of the pre-philosophical ImamiyyaKalam known as the Imami School of Baghdad with those of the Imamiyya School of philosophical Kalam, and I will then explain various influences of IbnSinaʹs philosophical tradition on these issues in the middle period of ImamiyyaKalam. Some important aspects of this fundamental change include: semantic developments of some epistemological terms, new categorizations for knowledge, the introduction of some epistemological principles, accounts of how human beings achieve knowledge, and new problems for epistemology.