ماهيت خلاقيت در ديدگاه اسلامي

Creativity from the Perspective of Islam

از مهم ترين فعاليت هاي «فلسفه تعليم و تربيت»، تحليل مفاهيم و مسايل تربيتي است و «خلاقيت»، يكي از مهم ترين مفاهيم مطرح در اين رشته علمي به شمار مي آيد. هدف نوشتار حاضر آن است كه با بررسي منابع اسلامي، تحليلي از ماهيت خلاقيت ارايه دهد. بدين منظور، از روش «تحليل مفهومي» استفاده شده است تا عناصر معنايي مرتبط با مفهوم «خلاقيت» در متون اسلامي بر حسب شبكه معنايي و تحليل بافت يا سياق متن، بررسي گردد. از ديدگاه اسلامي، خلاقيت انسان، به عنوان خليفه الله، در ظل خلاقيت خداوند مطرح مي شود و انسان به عنوان جانشين خداوند براي انجام وظايف جانشيني خود، داراي اين استعداد و توانايي بوده و مظهر اسم «خلاق» است. با تحليل واژگان ناظر بر خلاقيت در متون اسلامي، اين تحقيق نشان مي دهد مفهوم «خلاقيت» در قالب دو واژه «خلق» و «ابداع» بيان شده و هر دو ناظر بر پيدايش امري نو هستند، با اين تفاوت كه نوع «خلق» مسبوق به ماده و مدت است و نوع «ابداع» مسبوق به ماده و مدت نيست. همچنين از منظر متون اسلامي، خلاقيت با عناصر «علم و تجربه»، « نيروي ادراك و تفكر»، «انگيزه تامين نياز»، «اراده و اختيار»، «تمركز و توجه ذهني»، «مهارت هاي عملي» ، «الگوگيري» و «رابطه تسخيري» يك شبكه معنايي به هم تنيده اي تشكيل مي دهد كه مبتني بر آن، تعريفي از «خلاقيت» ارايه مي شود.

One of the most important activities in "philosophy of education" is analyzing educational concepts and issues. "Creativity" is considered one of the most important concepts in this field. This paper aims at presenting an analysis of the nature of creativity by referring to Islamic sources. "A conceptual analysis" method is used in this research in which the semantic elements related to the concept of "creativity" in Islamic texts are investigated according to the semantic network and text analysis. According to Islam, the creativity of man who is considered as the caliph of God, is shaded by Godʹs creativity. As the caliph of God, man who has the potentiality which enables him to perform his duties is regarded as the epitome of “creativity". Analyzing the terms governing creativity which come in Islamic texts, this research shows that the concept of "creativity" is framed in two words; namely "creation" and "innovation" both of which refer to the emergence of something new. “Creation”, however, is preceded by matter and time while "innovation" is not. In addition, an inquiry into Islamic texts shows that creativity along with such elements like "knowledge and experience", "power of perception and thought", ʹʹ incentive of satisfaction of needs," "volition and free will", "mental concentration", "practical skills", "modeling "and" court-appointed relationship "constitutes a semantic network, which forms the basis for defining" creativity".