پروبلماتيك زن‌بودگي؛ نمايش جنسيت و برساخت كليشه‌هاي اخلاقي زنانه در سينماي ايران

The Problematic of Femininity: Representation of Gender and Construction of Female Moral Stereotypes in the Cinema of Iran

علي‌رغم تغيير در وضعيت زنان در نظام بازنمايي فيلم‌هاي سينماي ايران كه از آن باعنوان «كمرنگ شدن ايديولوژي جنسيتي» ياد مي‌شود؛ كماكان موقعيت زنان در سينماي ايران پرمناقشه و چالش ‌برانگيز بوده و زنان كماكان قشري مسيله‌مند هستند. در اين مقاله با طرح چنين ادعايي، تلاش شده است تا با تحليل دو فيلم «درباره الي» و «جدايي نادر از سيمين» با استفاده از روش نشانه‌شناسي و تكنيك تحليل همنشيني و جانشيني فردينان دوسوسور به اين سوال پاسخ دهيم كه مسيله‌مندي زن در دهه كنوني در سينماي ايران از چه جهتي است و فرودستي زنان از خلال چه سازوكاري شكل مي‌گيرد. نتايج و تحليل اين متون نشان مي‏دهد كه علي‌رغم اشتغال‌، استقلال فردي، موقعيت تحصيلي و منزلتي مناسب، پروبلماتيك زن‌بودگي نخست با «نمايشِ مناسك‌گونه جنسيت» به‌صورت فرودستانه قابل طرح است. علاوه‌بر اين، نتايج اين مطالعه حاكي از آن است كه سازوكار فرودست‌سازي زنان مرموزتر، خطرناك‌تر و پنهاني‌تر شده است، به گونه‌اي ‌كه زن مدرن بازنمايي شده با انگ‏هاي اخلاقي مانند خيانت‌كاري، بي‌وفايي، عدم تعهد، پنهان‌كاري، دروغ‌گويي و خودخواهي شخصيت‌پردازي شده و هويت مي‌يابد. افزون بر اين، شخصيت‌پردازي مذكور و نظام بازنمايي دهه كنوني، تزلزل و فروپاشي نهاد خانواده را با فردگرايي خودمحورانه زنان همنشين ساخته و سويه‌‌ ويران‌گر سوژه زن مدرن جامعه ‌‌ايراني را مرتب و موكد گوشزد مي‏كند.

Despite changes in situation of women in the representation system of Iranian movies referred to as “gender ideology blurring”, womenʹs position in the cinema of Iran is still controversial and women are still a problematic stratum in the society. Proposing such a claim, the researchers in this study made an attempt to analyze two movies, i.e. “About Elly” and “Nader and Simin, A Separation”. Using semiotics and Ferdinand de Saussure analysis techniques of paradigmatic and Syntagmatic, it has been tried to find out how women problematicity is in the recent decade in the cinema of Iran and through what mechanisms subordination of women is formed in the society. The results of the study revealed that in spite of employment, personal autonomy and appropriate academic and social position, the problematic of femininity could initially be raised by “gender ritual-like representation” subordinately. Moreover, the findings of the study indicated that the subordination mechanisms of women were rendered more mysterious, dangerous and secretive so that the modern represented woman has been characterized and found an identity with moral stigma including treachery, infidelity, lack of commitment, secrecy, lying and selfishness. In addition, the characterization and representation system of the recent decade associated family instability and breakdown with self-centered individualism of women and noted the destructive side of the subject, namely the modern woman of the Iranian society repeatedly and emphatically.