روش ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﻛﺘﻴبه بالاي طاقنماي ورودي ﮔﻨﺒد غفّارﻳﻪ ﻣﺮاﻏﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ- ﺗﺎرﻳﺨﻲ

Rereading the Front Inscription of Ghaffarieh Dome Based on a Historical-Comparative Approach

گنبد غفّاريه، يكي از مهمترين بناهاي تاريخي شهرستان مراغه است كه به دستور ايلخان ابوسعيد احداث شده است. كتيبه هاي كاشي نفيس اين بنا با فن معرق و لعابپران ساخته شده اند. از كتيبه سردر ورودي، قسمت هاي زيادي باقي نمانده است و متن آن در هيچ منبعي وجود ندارد؛ به همين دليل مشخص نيست اين گنبد براي چه شخصي ساخته شده است. در نماي خارجي اين بنا كتيبه اي با نام سلطان ابوسعيد ايلخان وجود دارد كه آسيب زيادي ديده و بخش عمده آن تخريب شده است. متن اين كتيبه را آندره گدار در دهه1390 ميلادي خوانده و ثبت كرده است. يكي از اهداف مهم نگارندگان، خوانش مجدد متن كتيبه بود، به اين دليل كه درحين بررسي هاي مربوط به مرمت و حفاظت اثر، متوجه ناهمخواني ميان قرايت گدار و شواهد و آثار كتيبه كاشيكاري كه به صورت فرورفتگي و برجستگي (داغ) بر روي لايه گچ باقي مانده، شدند. اين شواهد گوياي اين بود كه ممكن است در خوانش مجدد اثر اطلاعات متفاوتي به دست آيد. حفظ تماميت و اصالت اثر تاريخي ايجاب مي كرد كه اين اطلاعات، هرچند اندك باشند، به صورت دقيق و شفاف تري ثبت و ضبط گردند. باتوجه به فرسودگي زياد اثر، ضروري به نظر ميرسيد كه خوانش دقيق تر و روشمند از آن، پيش از آنكه به كلي شواهد تاريخي محو و نابود شوند، صورت بپذيرد. پرسش متن حاضر نيز درپي به دست آوردن كليدواژه هاي اصلي كتيبه گنبد غفّاريه است. براي اين منظور، پس از تهيه طرح‎ها و مطابقت با تصويرها و مقايسه با كتيبه هاي مشابه، متن صحيح مشخص گرديد. اين پژوهش، كاربردي و مبتنيبر گردآوري اطلاعات براساس مطالعات ميداني و كتابخانه اي و تحليل شواهد و مقايسه با نمونه هاي مشابه است. اين كتيبه و كتيبه هاي بيشمار ديگر به دليل شرايط گوناگون درمعرض نابودي هستند، بازخواني متن و ثبت و ضبط شواهدِ مربوط به قسمتهاي درحال تخريب، مي تواند در حفظ اصالت كتيبه ها و اطلاعات باارزش تاريخي و فرهنگي مرتبط با آنها و همچنين مقابله با مداخلات اشتباه، موثر باشد. از يافتههاي مهم اين تحقيق، ميتوان به تعريف يك روش براي رديابي و ثبت آثار درحال فراموشي كتيبه هاي كاشيكاري آسيب ديده، ارايه متن تصحيحشده از كتيبه بالاي طاقنما و شناسايي بخشهاي جديدي از آن اشاره كرد. همچنين تلاش شد تا ضمن تحليل بار معنايي واژگان جديد يافته شده و تغيير نسبي مفهوم كتيبه پس از خوانش مجدد، حساسيت موضوع ثبت متون كتيبه هاي تاريخي و اهميت كاربرد روشهاي دقيق تر مستندسازي در زمينه حفاظت و مرمت آنها، تبيين شود.

Ghaffarieh Dome, one of the most historically important monuments of Maraghe, was built by order of Ilkhan Abu Saied during Ilkhanid era. The dome enjoys several exquisite mosaic/enameled inscriptions. Only few parts of the front inscription have survived and the written content of the inscription could be found in nearly no sources; it is not clear for whom the dome has been constructed. On the façade of the dome, there is an inscription reading Sultan Abu Saied Ilkhan. Major parts of this inscription have been damaged. The content of this inscription has been read and recorded by André Godard in 1930ʹs. While examining the inscription to restore it, several inconsistencies were found between Godardʹs reading and that of remained onto the plaster surface of the inscription in relief. Therefore, one of the major aims of the present study was to reread the content of the inscription once done by Godard. Available evidence indicated that different information could be obtained through rereading the inscription. The principle of preserving the originality of the work dictated that such information, however scantily, had to be recorded more exactly than before. This has to be done with utmost precision given the very old age of the monument and before the total disappearance of the inscription under study. To do, first different pictures were taken and different plans were provided. Then, they were compared with similar inscriptions. In this way, the justifiably reliable content emerged. The methodology was based on gathering data from field studies, library sources and on a comparative/inductive approach. The intended inscription, and many similar ones, is in real danger of vanishing. Therefore, reading the content and recording the vanishing evidence may help in preserving the originality of the inscriptions and associated historical and cultural values, from one hand, and in preventing bad interventions, from the other hand. One of the considerable achievements of this study was defining an approach to trace and to record the content of damaging mosaic inscriptions. In addition, the correct reading of the front inscription was provided and several new parts were identified as well. Also, the connotation of the newly found words was analyzed giving a relatively different interpretation of the content. All this indicated the importance of precise recording of historical inscriptions and that of application of systematic approaches to do so.