بررسي و مطالعه تطبيقي نقوش حيواني و انساني سنگ نگاره هاي شرق ايران مطالعه موردي: سنگ نگاره آسو، رامنگان 2، تنگه پنجه شير، جاده اسدآباد، دره انجير با لاخ مزار

Comparative Research on Animal and Human Motifs on Rock Paintings of East of Iran

در اين پژوهش صخره نگاره هاي جنوب خراسان (شهرستان نهبندان، بيرجند، درميان و سربيشه) مورد بررسي قرار گرفته اند كه تنها پاره اي از باستان شناسي هنر صخره اي منطقه را دربرمي گيرند. با درنظرگرفتن پيشينه غني فرهنگي و تاريخي استان خراسان جنوبي و مكانهايي كه داراي اين هنر هستند، خلا مطالعاتي در اين مورد مشهود است؛ لذا وجود چنين پژوهش هايي بر لزوم و اهميت جايگاه باستانشناسي هنر صخره اي در شرق ايران اشاره دارد. آنچه به عنوان هدف در اين مقاله دنبال مي شود، معرفي و گونه شناسي نقوش ازمنظر سبك و تكنيك 5 سنگ نگاره (آسو، رامنگان2، جاده اسدآباد، تنگه پنجه شير و دره انجير) با سنگ نگاره مهم و شاخص لاخ مزار در استان خراسان جنوبي است. لذا پژوهش حاضر به روش توصيفي- تطبيقي و ابزار گردآوري اطلاعات كتابخانه اي و بررسي ميداني است؛ سنگ نگاره هاي 5 محوطه شاخص در استان خراسان جنوبي از منظر شيوه، سبك و روش نقر نقشمايه هاي هنري در بحث زيبايي شناختي، صحنه هاي نمادين و معنادار است كه وجوه اشتراك و تفاوت نقشمايه هاي موجود در اين محوطه ها ما را براي دستيابي به گاهنگاري نسبي كمك مي نمايد. يافته هاي پژوهش نشانگر اين است كه نقوش داراي اشتراكاتي همچون روش نقر به سبك پتروگليف (كوبشي) است اما در بحث افتراق نقوش مي توان گفت؛ در 5 محوطه مورد بررسي ما نگارگر، نقوش را به صورت ساده و استيليزه كه اكثراً نقوش دوران پيش از تاريخي را شامل مي شود؛ بدون هيچ تزيين و با ترسيم نقش، نقوش را به صورت دسته جمعي آفريده و صخره را از تنوع مضمون برخوردار كرده است، اما در نقوش لاخ مزار (كه بيشتر مربوط به دوران تاريخي است) نگارگران، نقوش را اكثراً واقعگرايانه و با تزيينات و جزييات بيشتر، ترسيم كرده و اشكال را زيبا و منظم آفريدهاند. از همه مهمتر اينكه تصاوير لاخمزار صحنه هاي دسته جمعي و گروهي نيستند و معمولاً تك چهره ايي اند. نگارگران در نقوش لاخ مزار سعي كرده اند تا با نقركندن دل سنگ بيشتر زيبايي شناسي را رعايت كنند؛ نكته بااهميت اينكه با نگاهي به نقوش موجود در هر 6 محوطه به طور كلي در طول زمان از نقشمايه هاي جانوري كاسته و در فرايند زمان به نقشمايه هاي انساني افزوده شده است. سپس هرچه به زمانهاي تاريخي نزديكتر شده از نقوش انساني كاسته و كتيبه ها را جايگزين اين نقوش كرده اند كه اين مهم، در سنگ نگاره لاخ مزار بيرجند به طور واضح مشهود است.

In this research, we studied cliff painting of South Khorasan (Nehbandan, Birjand, Darmian and Sarbisheh) which contains only a partial of cliff art archeology of this region. Considering the rich cultural and historical background of South Khorasan state and the places containing this art, study gaps are visible in these places. Therefore, existence of these kinds of researches represents the necessity and importance of cliff art archeology position in east of Iran. The purpose of this article is introduction and typology of the patterns of 5 rock paintings (Asu, Ramangan 2, Asadabad Road, Panjeshir Strait and Anjir Valley) in terms of style and technique with important rock paintings and Lakh Mazar indicator in South Khorasan. Therefore, this research is done by descriptive- comparative method and data collection tools are library and field survey. Rock paintings of five indicator regions in South Khorasan state, in terms of method, style and manner are symbolic and meaningful scenes are the artistic motifs in aesthetic case which help having access to the motifs existing in these areas. Research findings indicate that patterns have similarities like engraving with Petroglyph style (knocking). However, about differentiation of patterns we can say: in five studied regions, the painter created the patterns belonging to prehistoric periods in a simplified and sterilized way and collectively, without any designation and by drawing the pattern and created the cliffs with content diversity. However, in Lakh Mazar patterns, painters have drawn the paintings belonging to historical period in a realistic way with more designations and details and have created the shapes beautifully and orderly. The most important thing is that Lakh Mazar paintings are not collective and gregarious and they are usually single portraits. The painters in Lakh Mazar have tried to observe aesthetics by engraving rocks. The important point is that by taking a closer look at the patterns in all 6 areas, we can find out that animal paintings are decreased while human paintings are increased by passage of time. Afterwards, the more we get close to the historical paintings, the less human paintings we can observe and more inscriptions are replaced, which is clearly visible in rock paintings of Birjand Lakh Mazar.