شبيه‌سازي ريزگردهاي گسيل شده ازصحراي تركمنستان به كرانه‌هاي جنوبي درياي خزر

Simulation of dust emission from the Turkmenistan desert to the southern coast of the Caspian Sea

سواحل جنوبي درياي خزر، به ويژه در دهه ي اخير، به دفعات توسط ريزگردها به مخاطره افتاده است. در اين پژوهش تلاش شده است تا كانون اصلي و ساختار گردش-هاي جوي توليد ريزگردهايي كه طي روزهاي 19 و 20 سپتامبر2014 موجب غبارآلودگي سواحل جنوبي درياي خزر شد، مورد واكاوي قرار گيرد. مدل لاگرانژي پسگرد HYSPLIT براي تعيين منشا و مسير شارش ريزگردها و نيز مدل عددي شيميايي جو (WRF-Chem) براي تعيين تمركز و توزيع ريزگرد‌ها و شبيه‌سازي الگوي سامانه مورد نظر، مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس نتايج اين پژوهش، يك چشمه ي فعال توليد ريزگرد براي نخستين‌بار در بخش هاي شرقي درياي خزر، روي پهنه هاي بياباني صحراي تركمنستان و قره قوم شناسايي شد. منشا اصلي خيزش ريزگردها در اين سامانه، شكل‌گيري چرخند حرارتي در مقياس محلي روي هسته ي دمايي گرم در شرق خزر است. همگرايي سطحي ناشي از گردش چرخندي اين مركز كم فشار، با توجه به پوشش بياباني منطقه، موجب انتقال ريزگردها به درون ستون جو شده است. شرايط پايداري نسبي جوي در ترازهاي مياني و فوقاني موجب شده، ريزگردها نفوذ و گسترش قايم چنداني در عمق تروپوسفر نداشته و به زير 700 هكتوپاسكال محدود شوند. مولفه ي منفي مداري و نصف‌النهاري ميدان باد 10 متري و افزايش سرعت باد با توجه به افزايش گراديان فشار روي بخش‌هاي بياباني شرق خزر، منجر به شكل‌گيري جريان‌هاي شمال شرقي و گسيل توده ي ريزگردها به سمت پهنه ي خزر جنوبي و كرانه‌هاي جنوبي آن شده است. پايش تصاوير باند مريي سنجنده موديس و همچنين پهنه‌بندي مكاني مقادير ضخامت نوري جو (AOD)، نتايج حاصل از شبيه‌سازي عددي در نحوه ي توزيع ريزگردها و انتقال آن به استان‌هاي مازندران و گيلان را تاييد مي‌كنند.