اثربخشي درمان عقلاني- هيجاني- رفتاري بر نمايه توده بدن، خودكارآمدي وزن و تصوير بدن در نوجوانان دختر داراي اضافه‌وزن

The effects of rational-emotive behavior therapy on body mass index, weight self- efficacy, and body image among overweight teenage girls

هدف از پژوهش حاضر مطالعه‌ي تاثير روش درماني عقلاني- هيجاني رفتاري بر نمايه توده بدن، خودكارآمدي وزن و تصوير بدن در نوجوانان دختر 18-14 سال داراي اضافه‌وزن شهر اهواز بود. بدين منظور با استفاده از روش نمونه‌گيري در دسترس و از طريق فراخوان عمومي و پس از ارزيابي‌هاي اوليه و تشخيص داشتن اضافه‌وزن توسط متخصص تغذيه 36 نفر انتخاب و در سه گروه آزمايش، پلاسيبو و فهرست انتظار به صورت تصادفي قرار گرفتند. گروه آزمايش در 12 جلسه 90 دقيقه‌اي شركت كردند و علاوه بر دريافت برنامه رژيم غذايي و وزن‌كشي هفتگي، مداخله‌ي روان‌شناختي نيز دريافت كردند. گروه پلاسيبو به تعداد جلسات گروه آزمايش در جلسات جداگانه شركت كردند و علاوه بر دريافت برنامه رژيم غذايي و وزن‌كشي هفتگي، هر هفته نيز گزارش فرم‌هاي پايش خود را ارايه مي‌دادند. اما گروه فهرست انتظار هيچ‌گونه پايش و مداخله‌اي دريافت نكردند. هر سه گروه در سه مرحله پيش‌آزمون، پس‌آزمون و پيگيري پرسشنامه‌هاي مربوط به متغيرهاي پژوهش را تكميل كردند. تحليل داده‌ها با روش تجزيه‌وتحليل كوواريانس در سطح معني‌داري (05/0p < ) نشان داد كه در مرحله پس‌آزمون از نظر نمايه توده بدن بين گروه آزمايش و پلاسيبو با فهرست انتظار تفاوت معني‌دار بود، اما بين گروه آزمايش و پلاسيبو در مرحله پس‌آزمون تفاوت معني‌دار نبود. ولي در مرحله پيگيري تفاوت معني‌دار بود. يعني اين كه هر دو گروه در مرحله پس‌آزمون كاهش وزن داشتند ولي در مرحله پيگيري دو ماه و نيم‌گروه آزمايش وزن كاهش‌يافته خود را حفظ نمودند در حالي كه گروه پلاسيبو بازگشت وزن داشتند. همچنين نتايج نشان داد كه اين درمان منجر به افزايش خودكارآمدي وزن و كاهش نارضايتي از تصوير بدن در گروه آزمايش در مرحله پس‌آزمون و پيگيري گرديد. كليد واژگان: عقلاني- هيجاني - رفتاري، نمايه توده بدن، خودكارآمدي وزن، تصوير بدن، اضافه‌وزن.

This study aimed at investigating the effect of rational-emotive behavior therapy method on body mass index, weight self-efficacy, and body image among 14-18 year-old overweight teenage girls in Ahvaz. For this purpose, through public announcement and using available sampling method, 36 overweight persons were selected and randomly assigned to 3 groups, namely, the experiment, placebo, and waiting list. Subjects of the experiment group participated in twelve sessions (90 minutes each). Beside a diet and weekly weighting, they received psychological intervention. In placebo group, subjects also took part in twelve separate sessions. In addition to a dietary program and weekly weighing, they delivered their monitoring report forms weekly. The waiting list subjects received neither monitoring nor intervention. Data analysis, using covariance analysis, regarding body mass index, showed that there were meaningful differences in waiting list and experimental groups compared to placebo group. However, in post-test stage, the difference between experimental and placebo groups was not meaningful, but at the follow-up stage, the difference was significant. In other words, the two groups lost weight at the post-test stage, but, ten weeks later the placebo group re-gained weight, while the experimental group did not change. The results also showed that this therapeutic method resulted in an increase in weight self-efficacy and a decrease in dissatisfaction of body image in experiment group, at both the post-test and follow-up stages. Key words: rational-emotive behavior therapy, body mass index, weight self-efficacy, body image, overweight