بازتاب تمثيلي نفس امّاره در مثنوي مولوي

Allegorical Reflection of the Carnal Soul in MasnaviManvavi

مولوی در مثنوی بر اهمیت شناخت نفس تأكید كرده است. وی برای به تصویر كشیدن نفس كه مفهومی مجرد، انتزاعی و دور از ادراك انسان است، از میان مواد سازنده صور خیال، از تمثیل بهره گرفته تا بین نفس انسان و عناصر طبیعت ارتباط برقرار كند. از مراتب و درجات نفس نیز به نفس امّاره بیشتر توجه داشته و كوشیده است زشتی‏های آن را از طریق تمثیل‏های حیوانی و استفاده از عناصر اربعه و جمادات در حكایت‏ها بازگو كند و بدین وسیله، نكات تعلیمی و اخلاقی در باب تحذیر از نفس امّاره را با شیوه‏ای غیر مستقیم و تأثیرگذار بر ذهن و روان مخاطب جاری سازد. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم تمثیلی نفس امّارهدر سه دفتر اول مثنوی معنوی است. بدین‏ منظور تمثیل‏های نفس امّاره از سه دفتر اول استخراج و به دو گروه تمثیل‏های حیوانی و موجودات خیالی و تمثیل‏های عناصر اربعه و جمادات تقسیم شده‏اند. بسامد و میزان استفاده از این تمثیل‏ها نیز از طریق نمودارها نشان داده شده است تا نتیجه تحقیق عینی‏تر و ملموس‏تر گردد. در تمثیل‏های دسته اول، موجودات خیالی بیشترین بسامد را نسبت به حیوانات دارند و در تمثیل‏های عناصر اربعه و جمادات، آتش بیشتر از عناصر دیگر در مفهوم نفس امّاره ظاهرگشته است.

Jalāl al-Din Rūmi insists on recognizing the carnal soul. The soul is an abstract concept and is far from human understanding, so for depicting it, Rūmi uses allegory in which he relates the human soul to the elements of nature. Among the souls, he focuses more on the carnal soul and tries to express its ugliness by using allegories about animals and the four elements. By this way, he refers to didactic and ethic issues and by an indirect and impressive way warns his readers of the carnal soul. In the present article, the allegories related to the carnal soul have been extracted  from first three books of Masnavi Manvavi and have been divided to two groups of allegory: allegories of animals and imaginary beings, allegories of the four elements and inanimate. In order to show the results clearly, the rate of usage of the concept has been presented by diagrams and samples. In the first group, the imaginary beings have the most frequency and in the second group, the most common element of the carnal soul belongs to fire.