مظاهر اخلاقي بودن زبان تخاطب در قرآن

Morality of Dialogue Language in Quran

يكي از مباني خاص تفسير اخلاقي، اخلاقي بودن محتواي مفاهيم قرآني و زبان تخاطب در قرآن است؛ چنان كه مي‌توان محتواي قرآن را از جهات گوناگون از جمله انطباق آموزه‌ها و مفاهيم قرآني با فطرت انسان، اهداف تربيتي و اخلاقي رسالت پيامبر اكرم(صلي الله عليه واله وسلم) و نزول قرآن و وجود آيات صريح در رعايت موازين اخلاقي، محتوايي اخلاقي برشمرد. از اين رو، قرآن كريم افزون بر اشتمال بر محتواي اخلاقي، در مقام بيان و انتقال اين مفاهيم ابزارهاي اخلاقي نيز استخدام كرده‌است. التزام قرآن به رعايت زبان اخلاقي در همه سطوح كلام و در جايگاه‌ها و مظاهر گوناگون، قابل ملاحظه است؛ چنان كه واژگان، تعابير و جملات مورد استفاده خود را از ميان انبوه گزينه‌هاي ممكن انتخاب كرده و در هر مورد، از نظر اخلاقي، بهترين گزينش را داشته ‌است: وقتي تصريح به مطلبي را خلاف داب اخلاقي ملاحظه كرده، به كنايه سخن گفته ‌است. گاهي نيز با ايجاد تغيير در ساختار نحوي جملات، انسجام اخلاقي قرآن را حفظ كرده‌ است. در اين نوشتار همچنين از طرق گوناگون به نقدهايي پاسخ داده شده‌است كه استعمال برخي واژگان يا تعابير قرآني را صراحتاً يا تلويحاً مغاير ادب و خروج از دايره اخلاقي برشمرده‌اند؛ طرقي مانند: ارجاع به معناي واژه در عصر نزول، كنايي نشان دادن برخي عبارات، تفكيك معناي لغوي و معناي اصطلاحي و توجه به ساختار نحوي عبارات. بر اين اساس مي‌توان نتيجه گرفت كه عناصر زباني قرآن مجموعاً در جهت اهداف تربيتي و اخلاقي آن به‌گزيني شده‌اند تا در تعامل اين كتاب الهي با مخاطبان هرگز از حريم اصول اخلاقي خارج نشود.

One of the specific principles of moral exegesis is the morality of Quran’s teachings and language, in a matter that Quranic teachings could be considered moral as it matches with Fethrah, educative and moral goals of the messenger’s mission and revelation, and direct verses in observing moral rules. Thus Quran not only includes moral teachings, but also uses moral devices to convey its doctrine. Quran obligation to observe moral language in all language levels and different situations is considerable. Quran has chosen all the words, phrases and sentences it wants among infinite possible choices, and each time it has had the best choice. Where affirmation is not proper and does not fit the moral character of Quran, it has used allusion. In some cases it has maintained moral unity of the text by changing the structure of sentences. This essay also answers some criticism about some words or phrases used in Quran which seem to contradict etiquette and morality, by referring to the meaning of words in revelation era, indicating the allegorical meaning of some phrases, distinguishing between lexical and idiomatic meaning, and considering sentence structure. Thus we can conclude that language components have been chosen to accomplish educative and moral goals, so that in the relationship of the divine book with its addressees observe moral principles.