نقد بلاغي و سبكي رباعيات حافظ

Criticism of Rhetorical and Stylistic Rubaiyat of Hafiz

اين مقاله درصدد است ويژگي‌هاي بلاغي و سبك‌شناسي رباعيات حافظ را بررسي كند. اين قالب ادبي، در ديوان حافظ، سهم عمده و بسزايي را به نسبت غزليات ندارد، اما ازآنجاكه اين شاعر پرآوازه، روح و عصاره تعدادي از درونيات و نفسانيات خود را به صورت اين قالب دميده، به جاي خود درخور توجه است. با فرض صحت انتساب، سعي شده‌است رباعيات حافظ از ديدگاه‌هايي چند همچون بررسي محتوا، تصويرسازي، صنايع ادبي، زيبايي‌شناسي محك زده شود تا بتوان درباره‌اش داوري علمي كرد. بدين منظور، اين پژوهش در سه سطح فكري، ادبي، زيبايي‌شناسي نمايانده شده‌است. بررسي اين رباعيات نشان مي‌دهد كه حتي شاعر بزرگ و بلندآوازه‌اي چون حافظ، با وجود آن اشتهار و توانايي و سيطره بي‌بديل خود در قالب ادبي غزل كه او را شهره جهانيان ساخته‌است، نتوانسته چنانكه بايد در نوع ادبي رباعي توفيقي بيابد؛ از دلايل اين امر مي‌توان به تناسب نداشتن معناي مصراع‌ها و توفيق نيافتن برخي از نمادها و نبودن استدلال‌هاي منطقي پشت گزاره‌ها اشاره كرد.

This essay is to study the rhetoric and stylistic features of Hafizʹs Rubaiyat. Although this literary form has not a major contribution in divan of Hafiz in comparison to his lyrics, but it deserves to get more attention, because this famous poet has blown part of his spirit and inner feelings into its existence. Assuming the validity of this attribution, it has been tried to analyze Hafizʹs Rubaiyat from several perspectives such as content analysis, imaging, literary industries, and aesthetics to get a criteria making a scientific judgement. So, this essay has been divided and shown into three intellectual, literary and aesthetic categories. This study makes it clear that a great and famous poet like Hafiz wasnʹt successful, as it should be, in this literary genre (Rubaiyat), despite his unique capability and dominance on lyric as a literary form; the semantic mismatch of hemistiches, failure of symbols, and lack of logical reasoning behind these statements can be considered as some reasons.