منطق روايت‌هاي ممكن در سمك عيّار و داراب‌نامه

Logic of Momken (Possible) Narrations in Samake Ayyar and Darab Nameh

سمك عيّار و داراب‌نامه، نخستين روايت‌هاي منثور حماسي و بازمانده سنّت روايي گوسانان پارتي است. حجم بالا و گستردگي عناصر سازه‌اي روايت‌هاي حماسي و پراكندگي آنها در جاي‌جاي سمك عيّار و داراب‌نامه انگيزه‌اي شده تا بسياري از ويژگي‌هاي برجسته ادبي و حلقه‌هاي اتّصال روايي در بطن دو روايت، ناپيدا و گم شود؛ با اين ‌حال، وجود برخي از مضمون‌هاي روايي در آغاز و حين جريان رويدادها، دريافت وقايع و فرجام رخدادها را براي خواننده فراهم آورده است كه در اين پژوهش، «روايت‌هاي ممكن» ناميده مي‌شوند. پژوهش حاضر كوشيده است تا گونه روايت‌هاي ممكن را در هفت بخش خواب و رويا، طالع‌بيني و پيش‌گويي، دخالت مشيّت الهي، افكار و عقايد متداول، نقش فراپندار و شگفت‌انگيز، لوحه‌ها و طومارهاي خاص و دعا و اجابت آن، بررسي كند. روايت‌هاي ممكن را در حقيقت بايد «براعت استهلال» داستاني دانست؛ زيرا با آنها چارچوب كلّي رخدادهاي دو روايت به‌گونه‌اي كوتاه به خواننده منتقل مي‌شود. ارزشمندي آثاري چون سمك عيّار و داراب‌نامه زماني آشكار مي‌شود كه هنر مخاطب‌شناسي و روايت‌پردازي نويسندگان اين متون نشان داده شود. نقد و تحليل بر پايه شناخت روايت‌هاي ممكن، تا اندازه‌اي ما را به اين‌گونه تحليل‌ها نزديك مي‌كند.

Samake Ayyar and Darab Nameh as the first Persian epic stories are from the narrative tradition of Gusanan Party. High volume of the epical narrative structural elements as well, their distribution in the whole parts of these works (Samake Ayyar and Darab Nameh) are the reason of the loss of most literal prominent characteristics and the narrative connection within these two narrations; however, the presence of some narrative implications at the beginning and during the events provided the possibility for the readers to understand the events and their consequences. And they were called as "Momken Narrations". The present paper tries to study the kind of these narrations in the seven parts of dreams, prediction, astrology, Divine Expedient, common ideas and thoughts, wonderful and fascinating role, special plaque and scrolls and also prayer and compliancy. These kinds of narrations, in fact, must be considered as "Baraʹate Estehlal" because through them, the general framework of the events of two narrations will be conveyed to the readers in a short form. The value of these works becomes obvious when the art of these two authors or writers in the narrative forms of these texts is shown. The analysis and criticism based on these narrations and their importance will direct our attention toward such analyses.