غربالگري براي تحمل خشكي آخر فصل در ژرم‌پلاسم‌ داخلي و خارجي گلرنگ بر‌اساس شاخص‌هاي حساسيت و تحمل

Screening for Terminal Drought Tolerance in Iranian and Exotic Safflower Genotypes Using Drought Tolerance and Susceptibility Indices

به‌منظور ارزيابی تحمل ‌خشكی در ژنوتيپ‌های گلرنگ زراعی (Carthamus tinctorius L.)، آزمايشی در سال 1391 در مزرعه تحقيقاتی دانشكده كشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. در اين آزمايش 100 ژنوتيپ گلرنگ شامل 81 ژنوتيپ خارجی و 19 ژنوتيپ داخلی در دو محيط رطوبتی (عدم تنش و تنش‌ خشكی) به‌صورت طرح لاتيس ساده مورد بررسی قرار گرفتند. برای تعيين ميزان تحمل يا حساسيت ژنوتيپ‌ها به تنش خشكی، شاخص‌های حساسيت به خشكی (SSI)، شاخص متوسط توليد (MP)، شاخص تحمل خشكی (STI)، ميانگين هندسی توليد (GMP) و شاخص تحمل (TOL) محاسبه شدند. نتايج نشان داد كه در هر دو رژيم رطوبتی تفاوت بسيار معنی‌داری بين ژنوتيپ‌ها از لحاظ عملكرد دانه وجود داشت. در بين شاخص‌های مورد بررسی شاخص‌های M‏P ،GMP و STI برای گزينش ژنوتيپ‌های متحمل مناسب‌تر بودند. براساس شاخص‌های ياد‌شده و ترسيم بای‌پلات مؤلفه‌های اصلی ژنوتيپ‌های PI 369847 از تاجيكستان، CART 56 از آمريكا، PI 657820 از اردن و PI 305527 از سودان بيشترين تحمل را به شرايط كم آبی نشان دادند. ژنوتيپ‌های PI 537652 از مكزيك، CART 131 از پاراگوئه، PI 470942 از بنگلادش، PI 209286 از رومانی و CART 32 از آلمان به‌عنوان حساس‌ترين ژنوتيپ‌ها معرفی شدند. نتايج نشان داد كه تكنيك مؤلفه‌های اصلی از كارآيی بالايی برای جداسازی ژنوتيپ‌ها بر‌اساس شاخص‌ها برخوردار بود. ژنوتيپ‌های شناسايی‌شده بايستی در مطالعات تكميلی بررسی شوند تا برای انجام مطالعات ژنتيكی و توسعه ارقام متحمل سازگار مورد استفاده قرار گيرند.

This research was conducted to evaluate drought tolerance of safflower genotypes (Carthamus tinctorius L.) at the research farm of Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran during growing season of 2012. One hundred genotypes including 81 foreign genotypes along with 19 Iranian genotypes were evaluated under normal and moisture stress conditions according to a simple lattice design with two replications. Drought tolerance and sensitivity indices including mean productivity (MP), geometric mean productivity (GMP), stress tolerance index (STI), tolerance (TOL) and stress susceptibility index (SSI) were studied. Results of this study indicated that genotypes were significantly different for grain yield in both moisture conditions. Among all indices, MP, GMP and STI were identified as the best indices that can be used to determine tolerant genotypes. Based on MP, GMP and STI and also principal component analysis PI 369847 (Tajikistan), CART 56 (USA), PI 657820 (Jordan), PI 305527 (Soudan) were determined as the most tolerant genotypes and PI 537652 (Mexico), CART 131 (Prague), PI 470942 (Bangladesh), PI 209286 (Romania) and CART 32 (German) as the most sensitive ones. Results also indicated that the biplot of principal component analysis is a powerful technique to discriminate genotypes based on the measured indices. The superior safflower genotypes can be used in future breeding programs.