منشا نقش مار در مواد فرهنگي هزاره سوم پيش از ميلاد جنوب شرق ايران؛ نشانه اي از ارتباط با عيلام و ميان رودان

The Origin of Snake Motifs in the Material Culture of Southeastern Iran During Third Millennium B.C: Some Evidences for Making Relationship With Elam and Mesopotamia

مقوله ارتباطات حوزه جنوب شرق ايران با دشت شوش و ميان رودان در هزاره سوم پيش از ميلاد كه دوره شكوفايي محوطه هاي جنوب شرق ايران است، يكي از بحث برانگيز ترين جنبه هاي باستان شناسي اين منطقه به شمار مي آيد. به نظر مي‌رسد با تغييراتي كه در ساختار محوطه هاي ميان رودان، دشت شوش و جنوب شرق ايران از نيمه دوم هزاره چهارم به اين سو رخ داد و در هزاره سوم موجب شد بازرگاني در مناطق دوردستِ سراسر آسياي غربي شكل گيرد، اين محوطه ها بيش از-پيش به يكديگر مرتبط شدند. نوشتار پيش رو مي كوشد تا با مطالعه نقش مار بر روي مواد باستان شناختي، به عنوان يكي از نقوش رايج در سراسر فلات ايران، به ويژه با تمركز بر حوزه جنوب شرق ايران، به يكي از وجوه اين ارتباط گسترده بپردازد. در واقع، تلاش نوشتار حاضر اين است كه انتقال باورها و مضامين، افزون بر انتقال مواد فرهنگي، در اين زنجيره گسترده تبادل كالا مطالعه شود. آنچه مشخص است اين است كه در طي هزاره سوم پيش از ميلاد به همراه كالاهاي مبادلاتي، باورها و مضامين اساطيري، همانند نقش مايه مار نيز جابه جا مي شده است.

The interactions between southeastern sites of Iranian plateau and western sites in Susa and Mesopotamia in the third millennium B.C is one of the most controversial aspects of the Near Eastern archaeology. It seems that with some structural changes in these sites from the middle of 4th millennium B.C that led to long distance trade between Mesopotamia and Indus valley, these sites were related to each other more than earlier periods. This paper by regarding the Snake motifs as one of the common motifs on the archaeological material of Iranian plateau and Mesopotamia, attempts to clarify some aspects of this relationship in the prehistoric period. Furthermore, this paper attempts to study the transition of ideology and thoughts with cultural materials in this vast chain of exchanges. As a result, in the third millennium B.C some ideologies, symbols and beliefs were transferred with exchanged productions and luxury objects from east to west and vice versa.