تعيين الگوي مكاني تهديدات تنوع‌زيستي در سطح سيماي‌سرزمين(مطالعه موردي: استان گلستان)

Spatial Pattern Determination of Biodiversity Threats at Landscape Level (Case Study: Golestan Province)

آگاهی از تهديدات پيش روی تنوع‌زيستی به‌صورت مكانی به‌منظور مديريت مؤثر حيات وحش كشور و زيستگاه‌های آنها، امری ضروری است. بدين منظور در اين پژوهش به‌منظور تعيين الگوی مكانی تهديدات تنوع‌زيستی در استان گلستان، 12 شاخص در 4 گروه جنبه‌های ساختاری (ضريب فراكتال محيط، نسبت دايره‌ای بودن و شيب متوسط)، جنبه‌های تركيبی (حضور گونه‌های تهديد شده)، خطرات غيرزيستی (فاصله تا شهر، روستا، جاده، زيربناهای مهم، زمين كشاورزی، آلودگی خاك و خطر آتش‌سوزی) و تهديد ايزوله بودن (شاخص نزديك‌ترين همسايه) تعريف و لايه‌های رقومی آنها در محيط GIS آماده شد. سپس با استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبی وزن لايه‌ها مشخص و با استفاده از تركيب خطی وزنی، الگوی مكانی تهديدات تنوع‌زيستی در استان گلستان مشخص شد و نهايتاً به‌منظور درك بهتر نتايج، مقادير مطلوبيت در 5 طبقه تقسيم شدند. نتايج نشان داد كه در بين 4 گروه تهديدات، به‌ترتيب جنبه‌های تركيبی با وزن 59/0، تهديدات غيرزيستی با وزن 23/0، تهديد ايزوله شدن با وزن 11/0 و جنبه‌های ساختاری با وزن 07/0، رتبه‌های اول تا چهارم را به‌خود اختصاص دادند. الگوی مكانی تهديدات نيز نشان داد كه در قسمت مركزی استان، بيشترين ميزان تهديد وجود دارد كه در بخش‌هايی اين الگو به قسمت‌های شمالی و جنوبی نيز كشيده شده است. به‌نظر می‌رسد مناطق پرتهديد در قسمت مركزی از الگوی مكانی توسعه در استان شامل مناطق شهری، صنايع، جاده‌ها، روستاها و مناطق كشاورزی تبعيت می‌كنند و قسمت‌های كوچك پرتهديد در قسمت‌های شمالی و جنوبی بيشتر از الگوی مكانی پرندگان تهديدشده در استان پيروی می‌كنند.

Mapping spatial patterns of potential biodiversity threats is one of the important steps for effective conservation planning and activities. To determine the spatial patterns of threats in Golestan province, 12 criteria in four main groups including structural (fractal coefficient of perimeter, circularity ratio of area, average slope), compositional aspects of biodiversity (presence of species at risk), non-biological threats (distance to city, distance to village, distance to road, distance to infrastructure, distance to agricultural land, soil pollution, risk of fire) and isolation (Nearest Neighbor Index) were used. These data layers were digitized in GIS environment and were weighted through Analytical Hierarchy Process. A weighted linear combination was then used to map the spatial pattern of biodiversity threats in the province. Compositional aspect (0.59), non-biological threats (0.23), isolation (0.11), and structural aspect (0.07) were relatively weighted in the order of importance. Central parts of the province and patches in the northern and southern parts were recognized to be more exposed to biodiversity threats. The central parts of the province were mostly threatened by urban, industrial, road and agricultural development, whereas the northern and southern parts were recognized as areas of conservation importance having a variety of threatened birds.