جايگاه ديني، علمي و اجتماعي - سياسي موبدان در سده هاي نخستين ورود اسلام به ايران

موبدان درجامعه طبقاتي ساسانيان از جايگاه رفيعي برخوردار بودند؛ ولي با ورود اسلام و كم رنگ شدن تدريجي دين زرتشت در ايران، سرنوشت آنان دستخوش تغييرشد. دانستن اين نكته اساسي كه اين تغيير، چه تاثيري در نقش آنان در عرصه هاي مختلف ديني- علمي، و سياسي - اجتماعي داشت، ذهن را به تكاپو وا مي دارد. با مراجعه به منابع اندك باقي مانده از آغاز فتوح، تا حدي روشن مي شود كه جايگاه سياسي موبدان از همان آغاز، به طور جدي دچار آسيب شد، ولي آنان تا تا حدود سه سده هم چنان مرجع ديني مردم بودند و تا حدي پايگاه اجتماعي خود را حفظ كرده بودند. در دوره امويان، مسلمانان اصراري بر تغيير دين ايرانيان نداشتند؛ از اين روي، آتشكده ها برپا بود و موبدان پاسخگوي سوالات شرعي بهدينان بودند؛ اما با روي كار آمدن عباسيان، به تدريج آتشكده ها به مساجد تبديل شد و موبدان پايگاه هاي خود را از دست دادند. البته به دليل نزديكي خلفاي عباسي به ايرانيان و واگذاري مناصب بالا به نومسلمانان ايراني، و نيز به دليل وجود فضاي تساهل به ويژه در دوره نخست عباسي، موبدان مجال يافتند تا خود را به بزرگان حكومت و خلفايي چون مامون، معتصم و متوكل نزديك سازند. در اين ميان، حفظ شعاير ديني و ميراث فرهنگي ايرانيان نيز برعهده آنان بود. مورخان و دانشمندان مسلماني چون مسعودي(345)، ابن نديم(390)، مطهر مقدسي(اواخر سده4) و مسكويه(421) و با آنان تعاملاتي داشتند. پس از حدود سه سده به دليل گرايش زرتشتيان به اسلام، مقام و جايگاه اجتماعي و ديني موبدان هم به شدت متزلزل شد؛ به طوري كه برخي از آنان مجبور شدند براي گذران معاش، به امور ديگري پردازند و حتي فرزندان خود را از درآمدن در كسوت موبدان منع كردند. اين روند رو به كاهش نقش موبدان، با استفاده از منابع مكتوب به جا مانده از مورخان مسلمان سده هاي نخستين، كتب پهلوي برگردان شده به فارسي، و آثار تحليگران بعدي (غربي يا مسلمان) و با روش تاريخي مورد بررسي قرار گرفت.