بندسار، الگوي بومي بهره برداري بهينه از منابع آب و خاك (مطالعه موردي: حوضه آبخيز سبه سبزوار)

حوضه هاي آبخيز رودخانه اي، به خصوص در مناطق خشك و نيمه خشكي مانند ايران و سرزمين هاي مجاور، همواره محور سكونت و تمدن جوامع بشري بوده اند. در بسياري از مناطق كم آب ايران از جمله نواحي غربي خراسان از ديرباز مردم به اهميت منابع آب و خاك در جهت حيات خود پي برده اند و در جهت حفاظت از آن تلاش­هاي زيادي را معطوف داشته اند. استفاده از اين تجربيات موفق در جهت بومي سازي عمليات آبخيزداري كارايي اين عمليات را تضمين خواهد نمود. مقاله حاضر، با هدف بررسي تاثير بندسارها در استفاده بهينه و پايدار از منابع آب و خاك و همچنين نظامات اجتماعي آن مورد بررسي قرار خواهد گرفت. حوضه آبخيز سبه سبزوار با مساحتي در حدود 74/10835 هكتار در حوضه آبخيز كوير مركزي و از نظر سياسي در محدوده شهرستان سبزوار واقع شده است. متوسط بارندگي سالانه حوضه سبه 271 ميلي­متر و بيش­ترين بارندگي ماهانه حوضه مربوط به ماه اسفند به ميزان 57 ميلي­متر و در ماه هاي فصل تابستان مقدار بارندگي كمتر از 1 ميلي متر است. تنوع و گستردگي بندسارها در بستر مسيل هاي حوضه به تعداد 209 مورد قابل توجه بوده و در سرنوشت آب و رسوب خروجي از انتهاي حوضه نقش مهمي به عهده دارد. با توجه به شرايط موجود در طول ساليان گذشته مردم منطقه اقدام به احداث سازه هاي خاكي كوتاه (بندسار) به تعداد زياد در منطقه نموده اند. اين سازه ها علاوه بر ايجاد درآمد و اشتغال در منطقه نقش موثري در كنترل رسوبات داشته است. در طي اين بررسي جنبه هاي مختلف احداث اين بندسارها مورد بررسي قرار گرفته كه در مجموع بيان­گر پتانسيل هاي دانش بومي براي بهره برداري بهينه از منابع آب و خاك در مناطق خشك و نيمه خشك مي­باشد و لزوم توجه به اين دانش را ضروري مي نمايد.