تحليل محتوايِ شناختيِ استعاره كاركردي در كتاب‌هاي درسي فارسي دوره ابتدايي

Cognitive content-analysis of function metaphors in elementary school Farsi textbooks

چكيده: اين مقاله با هدف بررسي استعاره‌هاي كاركرديِ كتاب‌هاي درسي فارسي دوره ابتدايي، در چارچوب زبان‌شناسي شناختي، تحرير يافته و روش پژوهش آن توصيفي و از نوع تحليل محتوا است. اهميت اين تحقيق در اين است كه چون استعاره يكي از مفاهيم انتزاعي مهم تفكر و زبان محسوب مي‌شود؛ جهت آموزش آن، ابزار مهمي چون زبان- به اين دليل كه بيش از هر عامل ديگري به پيشرفت فكري كودك كمك مي‌كند- بايد به شيوه‌اي علمي و مناسب در اختيار وي قرار گيرد. نتايج حاصل از مطالعه و بررسي داده‌ها نشان مي‌دهد كه كليه انواع استعاره‌هاي كاركردي (وجودي، جهتي و ساختاري) در كتاب‌هاي فارسي دوم تا ششم دوره ابتدايي كاربرد دارند ولي در كتاب فارسي اول ابتدايي، تنها استعاره وجودي به كار رفته است. ديگر اين كه بيشترين ميزانِ كاربرد استعاره‌هاي كاركردي به استعاره وجودي (97/4%) اختصاص مي‌يابد. كاربرد بيشتر استعاره وجوديِ حجمي با 51/3 درصد نسبت به ديگر انواع استعاره‌هاي وجودي (تشخيص، شي و ماده)، از ديگر نتايج اين پژوهش است. از مهم‌ترين نتايج اين تحقيق مي‌توان به اين نكته اشاره كرد كه استفاده از استعاره وجودي بايد در مراحل اوليه‌اي كه دانش‌آموزان اطلاعات كمي در زمينه مفاهيم دارند، مورد استفاده قرار گيرد و سپس به تناسب سن، به‌دليل افزايش رشد شناختي، از ميزان آن‌ها كمتر شده و از استعاره‌هاي پيچيده‌تر استفاده گردد. همچنين از آنجا كه پديده «تشخيص» از ويژگي‌هاي تفكر دانش‌آموزان ابتدايي محسوب مي‌شود، استفاده مناسب از آن مي‌تواند به آن‌ها، به‌ويژه در سنين پايين‌تر، كمك كند تا مفاهيم ناملموس، غيرمادي، مبهم و انتزاعي را راحت‌تر درك كنند.

This paper is the result of a research with the aim of studying function metaphors in Farsi elementary school textbooks based on cognitive linguistics. The method of this research has been descriptive and qualitative content analysis. The importance of this study was due to the fact that metaphor is considered as one of the abstract concepts of thought and language. Language, as an important tool, can help childʹs intellectual development more than anything else; so scientific and reasonable method should be provided to teach it. In this study in order to achieve this goal, one of the latest views on the metaphor in cognitive linguistics framework was introduced. This study is geared toward studying the functional metaphors in all six grades Farsi textbooks at the elementary school level. The result showed that all functional metaphors (ontological, structural and orientational) are used in Farsi textbooks of the 2nd to 6th grades and in the 1st grade, only the ontological metaphor is used. Moreover, the ontological metaphor with the 97.4% frequency has the greatest use among the other kinds of functional metaphors. The great use of container metaphor (%51.3) among the other kinds of ontological metaphors (personification, object and substance) is another result of this study. The findings of this study could motivate the use of ontological metaphor in the early stages of education when the students have little information about concepts. Then, little by little, with increase in their cognitive development, the usage of this metaphor would be decreased. Moreover, because “personification” is considered as a tenant of child thought, suitable usage of it, especially in the younger age group, helps students to understand intangible, immaterial, vague and abstract concepts more easily.