بررسي شناختيِ طرح‌واره‌هاي تصوري در كتاب‌هاي فارسيِ دوره ابتدايي

Cognitive Study of Image Schemata in Elementary School Persian Textbooks

هدف اين پژوهش بررسي طرح‌واره‌هاي تصوري در كتاب‌هاي درسيِ فارسيِ دوره ابتدايي در چارچوب زبان‌شناسيِ شناختي است. طرح‌واره‌هاي تصوري يكي از مباحث اساسي رشته‌هايي چون فلسفه، روان‌شناسي و زبان‌شناسي است. به‌زعم زبان‌شناسان شناختي، اهميت طرح‌واره‌هاي تصوري به‌عنوان بخشي از سازوكارهاي زبان و تفكر اين است كه آنها به‌عنوان مفاهيم جسميت‌يافته ابتدايي و اوليه مي‌توانند، به‌شكلي نظام‌مند، ساختار مفاهيم پيچيده‌تر را فراهم آورند. اين مهم باعث اجتناب‌ناپذيرشدنِ مطالعه و بررسي آنها در بسياري از زمينه‌ها، از جمله آموزش به‌طور عام و مواد آموزشي به‌طور خاص، مي‌شود كه به‌گونه‌اي به زبان و انديشه گره خورده‌اند. ضرورت اين مساله موجب شد تا اين پژوهش به بررسي طرح‌واره‌هاي تصوريِ حجمي، حركتي و قدرتيِ جانسون، به‌عنوان طرح‌واره‌هاي پايه در كتاب‌هاي درسيِ فارسيِ پايه‌هاي تحصيليِ اول تا ششم، به‌عنوان يكي از مواد آموزشي مهم، بپردازد. روش اين پژوهش به‌لحاظ هدف، كاربردي و از نوع كيفي، توصيفي و نيز استنباطي است. نتايج بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه هر سه طرح‌واره پايه در تمامي كتاب‌هاي شش پايه تحصيلي كاربرد دارند كه بيشترين ميزان، ابتدا به طرح‌واره حجمي (%5/58)، سپس به طرح‌واره حركتي (%5/25) و در نهايت به طرح‌واره قدرتي (16%) اختصاص دارد و اين‌كه تفاوت بين فراواني انواع طرح‌واره‌ها معنادار است. همچنين ميزان جملاتِ بدونِ طرح‌واره (با %6/81) بيشتر از جملاتِ با طرح‌واره (با %4/18) است و اين‌كه تفاوتِ بين فراواني اين دو معنادار است. اين تحقيق نشان مي دهد كه استفاده از طرح‌واره حجميِ بيشتر در مراحل اوليه آموزش مورد استفاده قرار گيرد كه كودك اطلاعات كمي در زمينه مفاهيم دارد و كم‌كم به تناسب سن، از آنها به‌ميزان كمتري استفاده شود و ميزان كاربرد ديگر طرح‌واره‌ها افزايش يابد.

The present research aims to examine the image schemata in elementary school Persian textbooks within the framework of cognitive linguistics. Image schemata are of the basic arguments in fields such as philosophy, psychology and linguistics. From the perspective of cognitive linguistics, the importance of image schemata as a part of language and thought is that rudimentary embodied concepts of this kind provide the conceptual building blocks for more complex concepts. This makes their study inevitable in fields such as education in general and educational materials in particular which are incorporated in language and thought The analysis is geared towards determining the basic image schemata -containment, path and force- by Johnson (1987) in elementary school Persian textbooks as one of the important materials. The method of this study is qualitative, quantitative and descriptive. The results show that despite the significant difference (p < 0/001) between their usage , all these three image schemata are used in the books and the rate of their occurrence, from more to less, is containment (%58.5), path (%25.5) and force (%16) image schemata respectively. There is a difference between the rate of non-image schematic (%81.6) and image schematic sentences (%18.4), with significant difference of p < 0/01. Containment image schema gets used in the early stages in which the child has little information about concepts, and The use of this schema is gradually decreased. In the end, as the child grows older, his cognitive features also develop, so the usage of path and force schemata becomes a necessity for understanding more complex concepts.