طرح‌واره‌هاي تداعي‌شده تكواژ «كار» به‌عنوان مقوله‌اي چندمعنا: مطالعه‌اي در صرفِ شناختي

Remarks on Embodied Schemata of "kār" Morpheme as a Polysemic Category Based on the Cognitive Morphology Approach

در مقاله حاضر سعي بر آن است تا در چارچوب صرفِ شناختي، به ويژگي‌هاي معناييِ تكواژ زاياي «كار» به‌عنوان مقوله‌اي چندمعنا پرداخته شود و امكاناتِ طرح‌واره‌هاي تصوري براي طبقه‌بنديِ صورت‌هايي كه اين تكواژ در آن به‌كار مي‌رود، معرفي شود. اين تحقيق نشان مي‌دهد كه فارسي‌زبان‌ها هنگام مواجهه با بسياري از واژه‌هاي حاوي تكواژ «كار»، معناي استعاري آن را درك مي‌كنند و طرح‌واره‌هاي تصوري آن را در ذهن خود مي‌سازند. به اين منظور، نخست رويكرد شناختي در مطالعه صرف آورده شده است و سپس مفهوم استعاره و طرح‌واره‌هاي تصوري از همين ديدگاه معرفي شده‌اند. لازم به ذكر است در اين مطالعه پيكره زباني از مجموعه دادگان زبان فارسي معيار، از جمله فرهنگ فارسي معين، فرهنگ فارسي عميد و فرهنگ فارسي عاميانه ابوالحسن نجفي و دادگان زبان فارسي به كوشش پژوهشگاه علوم انساني و فرهنگ واژه‌ياب آنلاين فارسي و نيازمندي‌هاي شغلي روزنامه، انتخاب شده است. سعي اين مقاله بر آن است تا با بررسي همزماني كاركردهاي مختلفِ اين تكواژ از منظر ديدگاه شناختي، طرح‌واره‌هاي متداعي با آن معرفي شوند. در نهايت مي‌توان گفت، براي تبيين تكواژ «كار» مي‌توان آن را در حالت پسوند، تكواژ آزاد در واژه مركب و به صورت استعاري در اصطلاح‌هاي مختلف در نظر گرفت و در اكثر موارد، چندمعناييِ همزماني ديده مي‌شود.

The present study examines the notion of cognitive morphology, considering the productive Persian morpheme "k?r" as a polysemic morpheme. Image schema was studied to categorize various forms of the function of this morpheme. The present research revealed that when Persian speakers encounter words which use this morpheme, they predict the metaphorical meaning and form an embodied schema of that related usage. In this paper the cognitive morphology approach is introduced, metaphor and image schemata are discussed, and previous researches on this morpheme are presented. In the final section this morpheme is analyzed and discussed synchronically based on the cognitive morphology approach, and the related embodied schemas are presented.