احسان به جمع (احسان جمعي) و نقش آن در مسئوليت مدني

Collective beneficence (collective good) an its role in civil liability

قاعده احسان یكی از قواعد مسلم فقهی است كه رافع مسئولیت مدنی فرد در اتلافی است كه در فرایند احسان به دیگران وارد می‌كند. قدر متیقن از این قاعده در جایی است كه در احسان صورت گرفته حسن فاعلی و حسن فعلی توامان وجود داشته باشد. در احسان به فرد شرط است كه خود احسان باید اتلاف گونه یا سبب زیان‌بار باشد؛ اما وقتی طرف احسان یك جمع است و آن احسان نیز فی‌نفسه نه اتلاف است و نه سبب زیان‌بار، این سوال مطرح است كه اگر در ضمن آن برخی از افراد جمع متضرر شدند آیا به فاعل آن ضمانی تعلق می‌گیرد یا خیر؟ در این مقاله با تفكیك مواردی كه جمع به صورت عام مجموعی مورد احسان قرار می‌گیرند یا عام استغراقی یا عام علی البدل، ثابت شده كه در جایی كه احسان به نحو عام مجموعی و با لحاظ مصلحت عمومی صورت می‌گیرد، جریان قاعده و رفع ضمان بدون اشكال است. در همین صورت نیز تلاش شده با معیار عرفی كالدور- هیكس ضابطه‌ای برای درستی مصلحت در نظر گرفته شده ارائه شود.

Beneficence as a principle is one of the definite jurisprudential rules and a disclaimer of civil liability of the individual in terms of the loss enforced upon others during acts of collective good. This shall necessitate that beneficence include both subjective and practical good simultaneously. As regards beneficence to an individual other, it is necessary that the act itself be wasteful or the cause be destructive; but, when the addressee is collective, neither that beneficence is by essence wasteful, nor the cause destructive. Therefore, the question is if a group of individuals suffer from a loss during the act of good, is the agent allocated a liability or not? This paper distinguishes between cases where the group is subject to beneficence as a collective whole, and those which entail submerged or alternative whole (totality). Consequently, it has been proven that it should be possible to apply the rule and disclaim the liability when the good is done to a collective mass of individuals and common good is taken into consideration. Even in that case, Kaldor-Hicks’ secular criterion was adopted in an attempt to provide a framework rule for the evaluation of common good.