بررسي حد و معيار غلو و تقصير از ديدگاه شيخ مفيد و علامه مجلسي

Examining the boundaries and criteria for exaggeration and degradation from the views of Allameh Majlesi and Sheikh Mufid

مقاله حاضر در صدد است به بررسی حد و معیار غلو و تقصیر از نگاه مفید و مجلسی بپردازد. هر دو متكلم موارد مشابهی را به عنوان معیار غلو مطرح كرده‌اند از جمله اعتقاد به الوهیت معصومین و نبوت امامان، اعتقاد به حلول و اتحاد ذات خداوند با معصومان، یا اعتقاد به اینكه با وجود معرفت امامان، انجام تكالیف شرعی لازم نیست. معیار مشترك تفویض نیز این است كه معصومان علیهم السلام (به طور مستقل وهم عرض با خداوند) متصف به صفاتی چون خالقیت، رازقیت و زنده كردن و میراندن شوند. اختلاف نظر این دو در تعیین حد و معیار غلو و تقصیر در مسائلی نظیر علم امام، عصمت از گناه صغیره یا سهو، خلقت متقدم چهارده معصوم، كرامات یا فضایل خارق العاده، شأن و جایگاه ایشان در هستی و امثال آن نمودار می‌شود است ودامنه این اختلاف باعث می‌گردد كه غالی و مقصر در نظر هریك متفاوت باشد. توجه به این تفاوت‌ها از آن رو حائز اهمیت است كه از نظر فقهی، غالی كافر شمرده می‌شود و لوازم كفر بر او مترتب می‌گردد لذا جا دارد كه اولا در تعیین حد و ملاكی كه عدول از آن غلو (یا تقصیر) شمرده می‌شود به امور متفق علیه نزدیك و نزدیك تر شد و ثانیاً در كافر خواندن غالیان، به آرایی از این دست كه می‌گوید غلو تنها اگر به انكار (آگاهانه و عمدی) الوهیت و توحید و نبوت منجر شود، موجب كفر خواهد بود توجه نموده، در مسائل اختلافی و جدلی الطرفین و در امور فرعی و جزئی، مطابق حدود و ملاك‌های شخصی یا حداقلی، افراد را به غلو و تقصیر متهم نكرد.

The present study aims to examine the boundaries and criteria for exaggeration and degradation from the views of Allameh Majlesi and Sheikh Mufid. Both theologians have referred to similar notions as limits and criteria for exaggeration, including a belief in the divinity and prophecy of the infallible imams, a belief in the reincarnation and union of the infallibles with God, or believing that because of the knowledge of the Imams, religious obligations are not incumbent upon them. In addition, the common criterion of delegation is that infallibles (independently and in the same rank and line with the Lord) carry attributes such as creation, sustenance, causing birth, health and death. The disagreement between the two theologians as regards a determination of the boundaries and criteria for exaggeration and degradation become clear in terms of issues including the knowledge of the imam, infallibility regarding minor or unintentional sins, the primordial creation of the fourteen infallibles, their miracles and supernatural virtues, their dignity and status in the universe, and the like. The vast range of these disagreements leads to their different views pertaining to people who commit exaggeration and degradation. An attention to these differences is important because from a jurisprudential perspective, one who exaggerates (ghālī) is associated with disbelief and the implications of infidelity follow him. Hence, it is crucially important to come closer to issues of agreement with regard to the determination of the boundaries and criteria for exaggeration and degradation. Moreover, in relation to calling the ones who exaggerate as infidels, it is a vital issue to consider views such as ‘exaggeration will entail infidelity only if it leads to the (conscious and deliberate) denial of divinity, and the Oneness of God, and the prophethood.’ Therefore, in matters of conflict and antinomy, and in minor and detailed affairs, one should not accuse people of exaggeration and degradation based on personal or minimum criteria and limits.