تأثير آموزش مديريت استرس به سبك شناختي-رفتاري بر ميزان استرس و سلامت روان والدين داراي فرزند ناتواني ذهني

The Effect of Stress Management Training with Cognitive Behavioral Style on Stress and Mental Health of Parents of Children with Intellectual Disabilities

هدف تولد و حضور كودك مبتلا به كم‌توانی ذهنی در هر خانواده‌ای، تنیدگی، سرخوردگی، ناامیدی،  افزایش مشكلات اجتماعی-اقتصادی و هیجانی و درنتیجه كاهش سلامت روانی و استفاده از راهبردهای ناكارآمد را در خانواده به‌دنبال دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش مدیریت استرس به سبك شناختی-رفتاری بر سلامت روان و همچنین تأثیر آموزش بر میزان استرس والدین دارای كودك كم‌توان ذهنی انجام شد. روش بررسی در این مطالعه شبه‌تجربی، والدین دارای كودك كم‌توان ذهنی دو مركز در شهر رفسنجان، پرسشنامه 66 ماده‌ای هری با مضمون سنجش فشار روانی در موقعیت‌های مختلف زندگی و مقیاس 28 ماده‌ای سلامت عمومی گلدبرگ را تكمیل نمودند. از میان افرادی كه نمره بالاتر از حد طبیعی داشتند،60 زوج به‌شیوه تصادفی ساده انتخاب و سپس دوباره به‌طور تصادفی به دو گروه مساوی تقسیم شدند. گروه آزمایش، دوره آموزشی مدیریت استرس را در 6 جلسه ‌45 دقیقه‌ای طی 3 هفته 2 جلسه‌ای دریافت كردند. خلاصه آموزش در شش جلسه عبارت بود از: آموزش آسیب‌شناسی، نشانه‌شناسی و سلامت روان به والدین، آموزش 4 راهبرد مقابله درمانگری شامل رویارویی‌، دوری‌جویی، خویشتن‌داری و حمایت اجتماعی و سپس رفع اشكال و تمرین مهارت‌های مذكور. این در حالی بود كه گروه كنترل هیچ آموزشی دریافت نكرد. پس از اتمام جلسات درمانی و یك ماه بعد، پس‌آزمون و آزمون پیگیری انجام شد. میانگین نمره‌های زوجین در آزمون‌های مختلف به‌عنوان معیارهای آماری در نظر گرفته شد و نتایج به روش اندازه مكرر موردمقایسه قرار گرفت. یافته‌ها میانگین نمره میزان استرس در پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه آزمایش تفاوت معنادار داشت (001/0=P)، اما این نمره در ‌پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معناداری نداشت (66/0=P). همچنین تفاوت میانگین نمره سلامت روان در پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه آزمایش معنادار بود (001/0=P)، اما این نمره در پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معناداری نداشت (67/0=P). در زمینه ابعاد مختلف سلامت عمومی، تفاوت میانگین نمره علایم جسمانی و علایم افسردگی در پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش، معنادار بود (001/0>P)، اما تفاوت میانگین نمره علایم اضطراب و عملكرد اجتماعی در پیش‌آزمون و پس‌آزمون معنادار نبود (13/0=P و 07/0=P). نتیجه‌گیری آموزش مدیریت استرس به سبك شناختی-رفتاری توانست شاخص سلامت روان والدین دارای كودك كم‌توان ذهنی را افزایش و علایم جسمانی و افسردگی مادران راكاهش دهد و خواب و كاركرد اجتماعی آنها را بهبود ‌بخشد. بااین‌حال، در مطالعه حاضر علایم اضطراب و عملكرد اجتماعی والدین بهبود نیافت. در تبیین این یافته می‌توان بیان داشت متغیرهای بسیاری بر میزان اضطراب یا عملكرد اجتماعی افراد تأثیر می‌گذارد كه در این مطالعه از كنترل خارج بود. این منابع با وضعیت اقتصادی افراد ارتباط مستقیم دارند كه در مطالعه حاضر موردبررسی قرار نگرفت. همچنین آموزش مدیریت استرس  به سبك شناختی-رفتاری توانست میزان استرس ادراك‌شده والدین را كاهش دهد. درنهایت، آموزش باعث شد كه افراد از جمله مادرانِ كودكان عقب‌مانده ذهنی، شناخت بیشتری از خود پیدا كنند، نقاط قوت و ضعف خود را بشناسند و بدین‌ترتیب به‌حدی از خودشناسی دست یابند كه برای اصلاح نقاط ضعف و تقویت نقاط مثبت خود اقدام كنند. در نتیجه این امر، والدین می‌توانند واقعیت كودك كم‌توان را بهتر بپذیرند و با آن به‌طور صحیح‌تر ارتباط برقرار كنند كه این امر به‌نوبه خود باعث كاهش فشار روانی و افزایش سلامت شد.

Objective The birth and presence of a child with mental-retardation in any family causes stress, hopelessness, and disappointment, as well as social, economic, and emotional problems. These problems lead to mental health reduction and using inefficient approaches in family. This research aimed to study the effect of education on mental health and stress rate. Also, it examined the effect of several styles of contrasting stress and stress management program on decreasing stress of parents with mentally-retarded children. Materials & Methods Parents of children with intellectual disabilities in Rafsanjan, Iran (2 health centers) completed Harry stress inventory (HIS) and general health questionnaire (GHQ). A total of 60 couples with high scores in these tests were selected and randomly assigned into 2 groups. Experimental group passed stress management course in 6 sessions for 3 weeks (two sessions per week). The educational contents in 6 sessions were as follows: teaching pathology, semiology, and mental health to parents, then 4 ways of therapeutic approaches of opposition, evasion, continence, and social support, and finally problem solving and practicing those skills. Control group did not receive any treatment. After final session, and then 1 month later, 2 groups completed GHQ and HIS (posttest and follow up). Data were analyzed with repeated measures test. Results Average scores of stress rate in pretest and posttest in the experimental group had a significant difference (P=0.001), but this difference was not significant in follow up test (P=0.659). Average scores of mental health in pretest and posttest of experimental group had significant difference (P=0.001), but this difference was not significant in follow up test (P=0.646). With regard to different aspects of general health, the difference between mean scores of physical signs and depressive signs in pretest and posttest of intervention group was significant (P<0.001). However, the mean scores of anxiety signs and social activity in pretest and posttest was not significant (P=0.13, P=0.07). Conclusion Educating stress management with cognitive–behavioral style could increase the mental health index of parents with mental-retarded children, decrease mothers’ physical and depressive signs, and improve their sleep and social performance. However, in this study, anxiety signs and social activities of parents did not improve. To explain this finding, it can be said that several variables affect the anxiety and social activities of people. And those factors are out of control of this study. These factors are in direct relation with economic situation of people that were not examined in the present research. Also, education stress management with cognitive–behavioral style could reduce perceptive stress of parents. Finally, education causes people, including mothers of mentally-retarded children to know themselves better, recognize their strength and weak points, and reach a level of self-recognition that proceed improving their weak points and promoting their strong points. As a result, parents accept better the reality of their mentally-retarded child and better adapt to this situation. This will in turn reduce the mental stress and increase their health status.